اروپا ناجی برجام می‌شود؟

آیت ماندگار- پس از ماه‌ها بحث بر سر سازوکار مالی اروپا برای حفظ برجام، بالاخره اینستکس وارد فاز اجرایی شد تا امیدها نسبت به کارآمدی توافق هسته‌ای افزایش یابد؛ مرحله‌ای که در آن قدرت اتحادیه اروپا در کنار اراده سیاسی آن مورد ارزشیابی و قضاوت قرار می‌گیرد. در حالی که رفته‌رفته امیدها برای بقای برجام کم‌رنگ می‌شد اما در روزهای پایانی هفته گذشته اتفاقی رخ داد که نگرش‌ها را متحول ساخت و آن اجرای «سامانه حمایت از تبادلات تجاری» موسوم به اینستکس بود. پس از اعلام آغاز روند عملیاتی شدن سازوکار ویژه مالی اروپا اینستکس، رسانه‌های داخلی و خارجی به عملیاتی شدن این سازوکار واکنش نشان دادند.

روزنامه‌ها، خبرگزاری‌ها و تارنماهای داخلی نشان می‌دهد رسانه‌های منتسب به طیف اصلاح‌طلب اینستکس را فرصتی برای آزمودن اتحادیه اروپا دانسته و آن را به آب باریکه‌ای تشبیه کرده‌اند که مانع از قطع جریان اقتصاد ایران به سمت اروپا می‌شود و برای آن که این آب باریکه به یک رودخانه تبدیل شود باید تعامل سازنده را ادامه داد.

اما در مقابل رسانه‌های اصولگرا در خصوص اینستکس از عبارت‌هایی همچون «همسوترین مکانیسم برای تحریم‌های آمریکا»، «تله سرعت»، «عملیات تاکتیکی اروپا برای به تعویق انداختن تصمیم راهبردی ایران » و «تصویر محو یک شبح» استفاده کرده و آورده‌اند: در حالی که حامیان دولت با ذوق‌زدگی فراوان از آغاز به کار نهاد مالی اروپا (اینستکس) خبر می‌دهند اما بررسی‌ها نشان می‌دهد دولت نمی‌تواند روی دیوار اینستکس یادگاری بنویسد، چرا که اصلاً دیواری وجود ندارد.

رسانه‌های اصلاح‌طلب آوردند: اگر ایران اینستکس را نپذیرد بهانه خیلی خوبی به جامعه بین‌المللی می‌دهد که ایران هم از برجام خارج شده است اما رسانه‌های اصولگرا تاکید کردند: دولت نباید برنامه خروج تدریجی از برجام را حتی با وجود راه‌اندازی اینستکس متوقف کند .همچنین روزنامه کیهان در یادداشتی به قلم مدیرمسئول این روزنامه به مصاحبه وزیر امور خارجه با شبکهCNN  پرداخت و از بخشی از سخنان ظریف انتقاد کرد. این یادداشت از یک سو در بسیاری از رسانه‌های منتسب به اصولگرایان همچون تارنماهای الف، رجانیوز، صراط، مشرق نیوز و خبرگزاری‌های تسنیم، فارس و دانشجو بازنشر داده شد و از سوی دیگر در رسانه‌های اصلاح‌طلب با عناوینی همچون «حمله تند مدیرمسئول کیهان به ظریف»، «کیهان باز هم از ظریف عصبانی شد» و «کیهان باز هم عصبانی شد، این بار از دست ظریف» بازتاب گسترده‌ای داشت.

شکست خط مشی و راهبردهای ضدایرانی آمریکا از دیگر محورهای مشترک هر دو طیف رسانه‌ها است. رسانه‌های اصلاح‌طلب همچنین موضوعاتی چون مخالفان تصویب برجام و فعالیت اینستکس، افزایش تنش‌ها میان ایران و آمریکا، اقدام ایران در برابر راهبردهای ضدایرانی آمریکا و دیدار ترامپ با رهبر کره شمالی را مورد توجه قرار دادند.

رسانه‌های اصولگرا نیز علاوه بر محورهای اعلام شده به موضوعاتی چون اقدام جدید آمریکا در اعلام تحریم‌های جدید علیه ایران، طرفداران پیوستن ایران به FATF  و سیاست خارجی ایران پرداختند.

در همین رابطه نشریه آمریکایی «فوربس» در گزارشی متفاوت نوشت: اروپا راهی را برای نادیده گرفتن و کنار زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران یافته است.

در ادامه گزارش این نشریه آمریکایی آمده است: دولت‌های فرانسه، آلمان و انگلیس سیستم «اس‌پی‌وی» را برای تداوم تجارت غیردلاری اروپا با ایران بدون نقض تحریم‌های آمریکا اجرایی کرده‌اند. این سیستم که با نام «اینستکس» (سازو کار ویژه مالی اروپا با ایران) شناخته شده اکنون در حال اجرا است.

این سه دولت در یک نشست کمیسیون مشترک برجام تاکید کردند که اینستکس در دسترس تمامی اعضای اتحادیه اروپا است و اینکه اولین تبادلات از این طریق در مسیر اجرایی شدن قرار دارد. مقامات فرانسه، انگلیس و آلمان اعلام کردند که برخی اعضای اتحادیه اروپا در فرآیند پیوستن به اینستکس قرار دارند.

در ادامه گزارش این نشریه اقتصادی آمده است: آمریکا در مه ۲۰۱۸ از برجام خارج شد و تحریم‌ها را علیه بخش نفتی ایران بار دیگر اعمال کرد. اما دیگر کشورها از جمله کشورهای عضو اتحادیه اروپا تاکنون به توافق هسته‌ای پایبند بوده‌اند و می‌گویند که ایران نیز از مفاد برجام تبعیت می‌کند و تصمیم واشنگتن برای خروج از توافق هسته‌ای غیرقابل توجیه است. زمانی که آمریکا از برجام خارج شد، اعلام کرد شرکت‌هایی که از تحریم‌ها علیه ایران تبعیت نکنند، با تدابیر تنبیهی روبرو می‌شوند.

اینستکس به احتمال زیاد تجارت توسط شرکت‌های کوچک‌تر به ویژه در تولیدات مرتبط با مواد غذایی و دارو را تسهیل خواهد کرد. دولت‌های اروپایی برای تشویق شرکت‌ها در استفاده از اینستکس در تجارت با ایران تدابیری را اندیشده‌اند.

دولت‌های اروپایی یک «سپر دیپلماتیک» در این راستا ایجاد کرده‌اند. اینستکس از سوی دولت‌های آلمان، انگلیس و فرانسه حمایت می‌شود. در این راستا آمریکا فشار دیپلماتیک به شرکت‌هایی که دولت‌هایشان از اینستکس حمایت می‌کنند را امری سخت می‌بیند.

هنوز به طور دقیق مشخص نیست که سپر دیپلماتیکی که این دولت‌های اروپایی برای حفاظت از شرکت‌هایشان در برابر آمریکا ایجاد کرده تا چه میزان موثر خواهد بود. از جمله اقدامات دیگر این بوده که اینستکس به روی کشورهای ثالث نیز باز شود. چین و روسیه در نشست اخیر کمیسیون برجام حضور داشتند و در مورد تداوم تجارت با ایران ابراز تمایل کردند که از جمله خرید نفت از ایران می‌تواند باشد.

نشریه فوربس نوشت: واشنگتن هنوز به اعلام عملیاتی شدن اینستکس پاسخ نداده اما کاخ سفید این سرپیچی اروپا را می‌تواند به عنوان یک اقدام غیردوستانه تلقی کند. این سئوال مطرح است که آیا آمریکا می‌تواند دیگر کشورها را به تبعیت از سیاست‌های خود متقاعد سازد در حالی که آن کشورها اساساً با موضع کاخ سفید در مورد برجام موافق نیستند؟

این حقیقت که به رغم اعمال دوباره تحریم‌ها علیه ایران توسط آمریکا، اینستکس عملیاتی شده، نشان می‌دهد حمایت اندکی در میان اروپایی‌ها از خصومت واشنگتن علیه ایران وجود دارد. اگر اینستکس در جذب کشورهای ثالثی همچون چین نیز موفق شود، آمریکا ممکن است خود را منزوی شده ببیند.