نورعلی تابنده؛ درویش عزلت گزیده‌ای که اپوزیسیون حاکمیت شد

سال ۶۴ که نامه نهضت آزادی به امام خمینی با موضوع «مخالفت با ادامه جنگ» منتشر شد، فعالیت برای اعضای این حزب سخت شد. با این حال آنها «جمعیت دفاع از آزادی و حاکمیت ملت ایران» را تشکیل دادند که نورعلی تابنده از اعضای هیات موسس آن بود.

 

تابنده سال‌ها با نیرو‌های ملی مذهبی و نهضت آزادی از نزدیک کار کرد و از امضا کنندگان نامه مشهور ۹۰ امضایی به هاشمی رفسنجانی بود. در این نامه که در اردیبهشت سال ۶۹ منتشر شد، امضا کنندگان خطاب به هاشمی رفسنجانی رییس جمهور وقت کشور نوشتند «متأسفانه تذکرات و هشدار‌های ناصحان و خیرخواهان نادیده گرفته شده و اکنون کشور عزیز ما در بن‌بست و بحرانی از سختی و ناخشنودی و نابسامانی دست و پا می‌زند.» در این نامه سخنانی با زبانی تند در نقد ولایت مطلقه فقیه آمده بود و نورعلی تابنده که یکی از امضا کنندگان بود، بازداشت و ۸ ماه زندانی شد. همسر تابنده در دوران بازداشت او درگذشت.

 

تا ابتدای دهه هشتاد نیز تنش جدی میان دروایش و حاکمیت وجود نداشت اما انتشار یک بیانیه در یکی از نمازهای جمعه در اصفهان شرایط را تغییر داد. بر اساس آن بیانیه دروایش فرقه‌ای ضاله شناخته می‌شد و در پی آن صبح روز چهارشنبه ۳۰ بهمن ۱۳۸۷ مقبره درویش ناصر علی در اصفهان به طور کامل تخریب شد. سه روز پس از آن دراویش مقابل مجلس تجمع کردند و از آن بعد اختلاف دراویش و حاکمیت شکلی سیاسی به خود گرفت. نورعلی تابنده به خاطر تجمع آن روز در سال ۸۷، سوم اسفند را روز درویش نامگذاری کرد و جریان فکری خود را به صورت صنفی - سیاسی مدیریت کرد. تابنده به صورت جدی و در قامت یک فعال سیاسی به انتخابات سال ۸۸ ورود کرد و حامی مهدی کروبی شد.

 

نزدیکان تابنده گفته‌اند دلیل این کار این بوده که در میان چهره‌های شاخص اصلاح‌طلب، مهدی کروبی تنها کسی بوده که در نامه‌هایی به مقامات مسئول از جمله وزیر اطلاعات وقت و مراجع تقلید از تخریب حسینیه دراویش گنابادی انتقاد کرده است. همان زمان مصاحبه‌هایی از مریدان تابنده منتشر شد که مدعی بودند «چهار میلیون نفر از آنها به کروبی رای داده‌اند و معلوم نیست چه بر سر آرای آنها آمده است.» البته معلوم نبود مبنای این ادعا چه بوده و گفته نشد رقم بزرگ چهار میلیون از کجا آمده است.

در گزارشی که یکی از سایت‌های عقیدتی که قرائت رسمی حاکمیت نسبت به دین را تبیین می‌کند، درباره نورعلی تابنده نوشته شده «زندگی تابنده هیچ قرابتی با درویشان ندارد و با بررسی محل زندگی تابنده (پاسداران) و مقایسه خودرو وی در گذشته و اکنون (مرسدس بنز)، پی به وجود بسته‌های حمایتی و پول‌های وارداتی در این فرقه می‌بریم که بیشتر به نظر می‌رسد این مبالغ در حمایت از فعالیت‌های ضد امنیتی این گروه ارسال شده است.» حامیان تابنده البته به انتقادها هیچگاه پاسخ ندادند.

 

در همان گزارش تسنیم نوشته «نورعلی تابنده بین دراویش گنابادی اقدام به یارگیری در محافل دانشگاهی با چهره اوپوزیسیون و ورود به فعالیت‌های اقتصادی کردند و اکنون فرقه نعمت‌اللهی‌ در اروپا و آمریکا یازده خانقاه دارند.»

 

در گزارش آمده که «ارتباط درویشان با دربار تا اواخر حکومت پهلوی ادامه داشته و یکی از ارتباطات اصلی‌ آنها با دربار از طریق «انجمن اخوت» صورت می‌گرفته است و بسیاری از اعضای اولیه انجمن اخوت نه‌تنها از بنیانگذاران فراماسونری بودند بلکه برای رسیدن به مقاصد سیاسی و فرهنگی خود از پوشش تصوف و درویشی‌گری استفاده می‌کردند، چنانچه بعد از ظهیرالدوله، تقی اسکندرانی، عبدالله انتظام، منوچهر نوذر و... از اعضای انجمن اخوت شدند.»

 

با «فراماسون» و «گروهک مسلح» خواندن دراویش گنابادی، اختلافات در قرائت کلامی از دین، به اختلافات عمیق سیاسی و امنیتی تبدیل می‌شد؛ اختلافاتی که از سال‌ها قبل وجود داشت، نشان می‌داد ماجرا با توصیه و مذاکره حل نخواهد شد و در سال‌های اخیر همچنان تنش دراویش با حاکمیت افزایش می‌یافت.

 

پس از اعلام اخباری مبنی بر صدور حکم دستگیری نورعلی تابنده، دراویش گنابادی از ۱۴ بهمن ۱۳۹۶ مقابل منزل او تجمع کردند تا مانع بازداشت رهبرشان بشوند. طبیعی بود بازداشت تابنده با آن سن و سال فایده‌ای نداشت و در صورت بازداشت، زمان زیادی طول نمی‌کشید تا او آزاد شود، با این حال ماجرا با مقاومت او و مریدانش ادامه یافت و کار به خشونت کشیده شد و ماجراهای تلخ گلستان هفتم و جان باختن افراد مختلف پیش آمد که محمد ثلاث به خاطر اتهاماتش در آن روز اعدام شد.

 

یک ماه بعد از درگیری، در ۱۵ اسفند ۹۶، در پیام ویدئویی نورعلی تابنده به‌طور تلویحی از «حصر خانگی» خود خبر داد و ابراز امیدواری کرد که محدودیت‌های اعمال‌شده در مورد وی و پیروانش تا عید نوروز رفع شود.

 

درویشان گنابادی معتقد به نوعی دریافت از دین هستند که البته با قرائت رسمی فقه از دین بسیار متفاوت است؛ این تفاوت‌ها قرن‌ها پیش از تابنده وجود داشته و همچنان ادامه خواهد داشت. در دوره‌ای این تناقض‌ها به خشونت انجامیده است و در دوره‌ای دیگر با تساهل رفع شده است. معلوم نیست در دوران پس از نورعلی تابنده چه اتفاقی خواهد افتاد و اختلافات چگونه قرار است حل شود. کمی باید منتظر ماند...