تلخیص کتاب

آیت ماندگار- به تجربه ثابت شده است که مطالعه کتابهای آزاد و غیر درسی نقش مهمی در بالا بردن بینش وآگاهی دانش آموزان دارد. معلمان و مسولان کتابخانه های مدارس بیش از هرکسی درمعرفی کتاب خوب مورد پرسش قرار می گیرند. در کتابخانه ها دو اشکال عمده به وجود می آید: اول اینکه هرقدر در کتابخانه در انتخاب کتاب دقت شود، باز هم مطالعه هر کتاب را به دانش آموزان نمی توان توصیه کرد، زیرا از لحاظ ذوق و علاقه، میزان دانش و اطلاعات و قدرت درک مطالب با هم یکی نیستند؛ و از طرفی موضوع و پیام کتاب با ویژگی های سنی و محیط زندگی دانش آموزان باید مناسبت داشته باشد.                                                                                               

دوم: افراد به ندرت قادرهستند اطلاعات خود را درمورد کلیه کتبی که مطالعه کرده اند،برای همیشه درحافظه  خود نگه دارند و درمواقع لزوم از آن بهره مند شوند. تماس با افراد وشناختن  ویژگی های هریک از آن سخت مشکل است ،پس باید کاری ثمربخش انجام داد که هم کتب سودمند وخوب به افراد معرفی شودتا آنها با ذوق وسلیقه خود کتاب را انتخاب کنند. روش تلخیص می تواند راهگشا باشد.

تلخیص یعنی خلاصه کردن، منظوراز تلخیص یک کتاب یا نوشته بیان اصل  مطلب  در کوتاه ترین شکل خود  است.  تلخیص تهیه و تنظیم  نوشته ای که از طریق  پیراستن نکات و قسمتهای غیر ضروری یک کتاب یا مقاله ای بدست می آید؛ به گونه ای که به اصل مطالب، هدف وپیام خدشه ای وارد نشود.

پس تلخیص یک فن است وروش وترتیب خاصی دارد و با کسب مهارت می توان آن را  آموخت.

   تعیین هدف همواره تلخیص کننده را یاری می کند تا از یک خط مشی معین و روشن پیروی کند.

انواع تلخیص وهدف هرکدام :

تلخیص تفصیلی: تهیه خلاصه کتب مهم وپرحجم ، به منظور ایجاد امکان مطالعه برای عموم، باخواندن این نوع تلخیص دیگر نیاز به مراجعه به کتاب اصلی نیست.

تلخیص ارجاعی یا انگیزه‌ای: تهیه خلاصه کتب کم حجم و مقالات مفید ، به منظور ایجاد انگیزه در خواننده جهت مراجعه به کتاب اصلی و مطالعه آن.

تلخیص آزاد: تهیه خلاصه نکات مهم یک کتاب بدون توجه به رعایت انسجام ووحدت مطالب ، به منظور معرفی کتاب ونکات مهم آن به خوانندگان.

تلخیص فهرستی: تهیه  خلاصه مطالب کتاب به شکل فهرست تفصیلی ، به منظور معرفی کتاب و کلیه موضوعاتی که درآن مورد بحث قرار گرفته است.

تلخیص موضوعی: تهیه فهرست کلی کتاب بدون ذکر اجزا موضوعات بحث شده درآن به منظور آشنایی وآگاهی از موضوعات کلی کتاب .

تلخیص علمی: تهیه خلاصه کتاب به صورت بیان نتیجه و مقصود نویسنده ، به منظور استخراج پیام ، اصول ، قواعد، و مفاهیم خاص .

تلخیص نموداری: تلخیص محتوای کتب علمی وغیرعلمی  وگزارشات تحقیقی وغیره به صورت نمودار، طرح،  نقشه  یا تصویر به منظور نشان دادن حقایق علمی ، فنی ، اطلاعات آماری ویا  ارائه وضع موجود جهت مقایسه ،  بررسی کمبودها ،  پیشرفتها و غیره...

اصولی که در اجرا تلخیص لازم است رعایت شود عبارتند از:

تعیین هدف تلخیص.

حفظ انسجام و وحدت مطالب.

واضح بودن پیام و هدف داستان.

مطلوب بودن بیان ورعایت ساده نویسی در داستان.

حفظ امانت و صداقت در نقل داستان.

رعایت ایجاز و اختصار در تلخیص.

مهارت‌هایی برای تلخیص وجود دارد که آگاهی از آنها ضروری است و عبارتند از:

تعیین مشخصات ظاهری کتاب.

تعیین موضوع و شخصیت های داستان. 

تعیین فرازهای داستان.

پیوند فرازها.

پیراستن حواشی داستان. 

تعیین انگیزه مطالعه.

بیان نتیجه داستان.