توسعه اینترنت و دنیای ماتریکسی آدم‌ها

باراک اوباما عصر جمعه چهارم تیرماه در گردهمایی جهانی کارآفرینان با حضور کارآفرینان جوان از بیست کشور جهان در «سیلیکون ولی» کالیفرنیا شرکت کرد. وی در یک نشست صمیمی به سبک مناظره به گفتگو با چهار کارآفرین جوان از سراسر دنیا پرداخت. در این نشست مارک زاکربرگ، بنیان‌گذار شبکهٔ اجتماعی فیس‌بوک، مای مدحت، بنیان‌گذار مصری سایت معروف ایونتوس ویژهٔ فروش بلیت رویدادهای مختلف، بوسکو نزیمانا، اهل روآندا و بانی هابانا، شرکتی که با تغییر زباله به سوخت مصرفی و پاک گامی بزرگ و انقلابی در جهت تولید سوخت کشور خود برداشته و موستا چکا، اهل پرو که با راه‌اندازی سایت لابوراتوریا کمک شایانی به تقویت مهارت‌های دیجیتالی زنان معلول کشور خودکرده است، حضور داشتند.
زوکربرگ از طریق سرویس پخش ویدیویی زنده فیس‌بوک و از صفحه شخصی خود در این شبکه اجتماعی، یک جلسه پرسش و پاسخ با کاربران فیس‌بوکی راه انداخت تا آن‌ها بتوانند پرسش‌های خود را از جمع کارآفرینان این نشست بپرسند.
این سبک از حضور رئیس‌جمهوری امریکا در این نشست بسیار درخور تأمل است، به‌طوری‌که از یک‌سو اهمیت موضوع نشست و جایگاه شیوه‌های کارآفرینی و مدل‌های کسب‌وکار نوین را نشان می‌دهد و از سوی دیگر دریچه‌ای تازه از اصول رفتاری سیاستمداران بزرگ را پیش روی جهانیان باز می‌کند. کارآفرینان جوان از سراسر دنیا در این نشست، ایده‌های نوآورانه و تجربیات ناب خود را درزمینهٔ مدل‌های خلاقه کسب‌وکار و شرکت‌های نوپا یا اصطلاحاً استارت آپ ها (Startup company) مطرح کردند. اوباما و زوکربرگ در این نشست خواستار حمایت بیشتر از استارت آپ ها شدند که این حمایت‌ها شامل گسترش ارتباطات مبتنی بر وب و همچنین دسترسی آن‌ها به ابزار جدید و فرصت‌های بیشتر است. می‌دانیم لفظ استارت آپ یا کارنوپا اغلب برای شرکت‌هایی به کار می‌رود که سرعت رشد بالایی دارند و در زمینه فن‌آوری فعالیت می‌کنند، با این تعریف استارت آپ ها در اقتصاد دانش‌بنیان جایگاه ویژه‌ای دارند.
رئیس‌جمهوری آمریکا در این جمع گفت: «جهان کوچک و تودرتو شده است، همه شما به‌نوعی نمایندهٔ این ارتباط تودرتو هستید، ارتباطی که باهدف بهره‌وری بی‌نهایت گسترده صورت می‌گیرد و البته چالش‌ها و بیم‌های خود را دارد.»
مارک زوکر برگ، بنیان‌گذار فیس‌بوک، یکی از بزرگ‌ترین موانع برقراری ارتباط با تمام جهان را کمبود دسترسی به اینترنت دانست و گفت: «در حال حاضر شخصاً تمامی تمرکزم بر چگونگی ایجاد ارتباط و افزایش دسترسی به اینترنت است.»
اگرچه مباحث این نشست هریک در جای خود نیازمند تأمل و بررسی است، آنچه موضوع این گفتار است، ناظر بر همین دو جمله بالا است؛ یعنی تمرکز راهبردی برای توسعه شبکه اینترنت و دوم بیم‌ها و امیدهای توسعه شبکه‌های الکترونیک ارتباطی که زندگی آدمیان را در یک فضای ماتریکسی شکل می‌دهد.

اینترنت از حقوق اولیه بشر
نقش تعیین‌کننده ارتباطات الکترونیک در مناسبات کنونی
کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد دوشنبه ۷ تیر ۹۵ (۲۶ جون ۲۰۱۶) قطعنامه‌ای را به تصویب رساند که بر اساس آن دسترسی به اینترنت جزئی از حقوق اولیه بشر شناخته می‌شود و هرگونه جلوگیری از دسترسی به اینترنت مصداق «نقض حقوق بشر» به شمار می‌آید. بر این پایه دولت‌هایی که عمداً دسترسی شهروندان خود به اینترنت را قطع یا محدود کنند، به‌عنوان دولت ناقض حقوق بشر محکوم خواهند شد. این قطعنامه بر مبنای ماده ۱۹ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی است که در ۱۶ دسامبر ۱۹۶۶ میلادی (مطابق با ۲۹ آذرماه سال ۱۳۴۵ شمسی) در مجمع سازمان ملل متحد تصویب شد و ایران نیز از امضاکنندگان آن است.
در ماده ۱۹ این میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی به‌روشنی آمده است: «هیچ‌کس را نمی‌توان به دلیل عقایدش مورد مزاحمت و آزار و اذیت قرار داد، هر کس حق آزادی بیان دارد و این حق شامل آزادی جستجو، تحصیل، انتشار و بیان اطلاعات و افکار بدون محدودیت مرزی است که می‌تواند به‌صورت شفاهی و یا کتبی باشد»
کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد در این قطعنامه همچنین خواستار احترام به آزادی بیان در اینترنت شده و از کشورهای جهان خواسته است تا دسترسی آزادانه شهروندان به اینترنت را تضمین کنند.
این قطعنامه فاقد ضمانت اجرایی است و نمی‌تواند کشورهای عضو سازمان را مجبور به رعایت آن کند، اما تصویب آن می‌تواند ابزار فشاری بر دولت‌ها باشد. گفتنی است این قطعنامه باوجود مخالفت کشورهای روسیه، عربستان سعودی، چین و حتی برخی کشورهای دموکراتیک ازجمله آفریقای جنوبی و هند بارأی اکثریت کشورها تصویب شد. این کشورها خواستار حذف بخشی از این قطعنامه بودند که بر پایه آن «هرگونه جلوگیری برای دسترسی به اطلاعات آنلاین یا انتشار اطلاعات به‌صورت آنلاین محکوم است.»
این مصوبه نتیجه درک جامعه جهانی از نقش عمیق اینترنت در زندگی امروز آدمی است. حجم رویدادهایی که تنها در طول یک دقیقه در اینترنت رخ می‌دهد آماری شگفت‌انگیزی را نشان می‌دهد. ثبت ۷۰ عنوان دامنه جدید، راه‌اندازی ۵۷۱ وب‌سایت جدید، ارسال 204 میلیون ایمیل، 2 میلیون جستجو در گوگل، بارگذاری ۷۲ ساعت ویدئو در یوتیوب، در طول همین ۱ دقیقه در فیس‌بوک تقریباً ۲٫۵ میلیون پست، ۱٫۸ میلیون لایک، ۳۵۰ گیگابایت اطلاعات بارگذاری می‌شود، 104 هزار عکس در اسنپ شات و 216 هزار عکس در اینستاگرام بارگذاری می‌شود، 11 هزار جستجوی حرفه‌ای در لینک دین انجام می‌شود، ۳۴۷ پست وبلاگی جدید در وبلاگ‌های ورد پرس گذاشته می‌شود، 21 میلیون پیام در واتس اپ مبادله می‌شود، 15 هزار تِرَک فایل موسیقی از آی تون دانلود می‌شود و... این‌ها تنها گوشه‌ای از اتفاقات اینترنتی در طول ۱ دقیقه است. کاربران برنامه گپ موبایلی واتس اپ روزانه بیش از 100 میلیون تماس صوتی برقرار می‌کنند. این به معنای برقراری ۱۱۰۰ تماس در ثانیه است. باوجوداینکه این خدمات از آوریل سال گذشته ارائه‌شده است، در همین مدت شمار کاربران برنامه واتس اپ در سراسر جهان به بیش از یک میلیارد نفر رسیده است. شبکه‌های اجتماعی اینترنتی شمار چشمگیری از مردم دنیا را جذب کرده‌اند، در این زمینه فیس‌بوک با ۱٫۶ میلیارد کاربر پیشتاز است، پس‌ازآن یوتیوب با 1 میلیارد کاربر، گوگل پلاس با 440 میلیون کاربر، اینستاگرام با 430 میلیون کاربر، لینک دین با 429 میلیون کاربر، توییتر با 325 میلیون کاربر عنوان پرمخاطب‌ترین شبکه‌های اجتماعی را به خود اختصاص داده‌اند.
کشورهای توسعه‌یافته از سال‌ها پیش برای بهره‌برداری از این ابزار و امکان بی‌نظیر برنامه‌ریزی کرده‌اند، کشور هلند سال ۱۹۹۲ وزارت اینترنت را تشکیل داد. امروزه ۷۰ درصد امور اداری کشورهای توسعه‌یافته به فضای مجازی منتقل‌شده است. در سال ۲۰۲۵ حدود ۹۱ درصد از کشورهای توسعه‌یافته و ۶۹ درصد اقتصادهای نوظهور از اینترنت استفاده می‌کنند. در حال حاضر حجم تولید ناخالص داخلی (GDP) دنیا 107 تریلیون دلار است که ۱۴٫۷ تریلیون دلار مربوط به اینترنت می‌شود. اینترنت این‌قدر در فرهنگ رفتاری جوامع نفوذ کرده که طبق آمار ۹۴ درصد نوجوانان درباره هر موضوعی پیش از اینکه به پدر و مادر خود مراجعه کنند از اینترنت کمک می‌گیرند.
اینترنت خیلی از درگیری‌ها، دشواری‌ها و هزینه‌ها را از زندگی امروز آدمی کنار زده است و سطحی از رفاه را برای شهروندان فراهم کرده امروز با اینترنت صف بی‌معنا شده، خیلی از مراکز تفریحی، اقامتی، ورزشی، خدمات مسافرتی، حمل‌ونقل، مراکز هنری اعم از سینماها، سالن‌های تئاتر و... بلیت‌های خود را اینترنتی می‌فروشند، خریداران بدون نیاز به حضور فیزیکی در فروشگاه کالاها را می‌بینند و اقدام به خرید می‌کنند، خیلی از فروشگاه‌ها صرفاً ماهیت مجازی دارند و از هزینه‌های تأسیس و نگهداری فروشگاه رهاشده‌اند.
امکانات بی‌نظیر ارتباطی شبکه اینترنت، قالب‌های کلاسیک رسانه‌ای را کنار زده است، بسیاری از نشریات ریشه‌دار، معتبر و بزرگ انتشار نسخه چاپی را از دستور کار خارج کرده‌اند.
امروز در کشورهای توسعه‌یافته اینترنت پرسرعت و البته رایگان در هر مکان عمومی اعم از دولتی و غیردولتی در دسترس شهروندان است. «اینترنت عمومی» بی‌سیم در رستوران‌ها، ایستگاه‌های مترو، سینما، تئاتر، مراکز تفریحی و ورزشی، سالن‌های انتظار، هتل‌ها و مراکز اقامتی، ایستگاه قطار، فرودگاه، پایانه‌های حمل‌ونقل کالا و مسافر و حتی در بوستان‌ها در دسترس مردم است. در نقشه‌های راهنمای شهرهای بزرگ ناحیه‌هایی که اینترنت عمومی برقرار است مشخص‌شده است، یعنی اینترنت جایگاهی یافته که در نقشه‌ها هم‌ردیف مراکز مختلف تفریحی و خدماتی برای آن نشانگر تعریف‌شده است.
اینترنت، شکل جدیدی از پیوند انسان امروز با پدیده‌های محیط را رقم‌زده است که با عنوان «اینترنت اشیا» (Internet of Things) IOT شناخته می‌شود. مفهوم اینترنت اشیا ناظر بر امکانی است که اینترنت برای کنترل و مدیریت اشیا در اختیار آدمی قرار می‌دهد. در این شرایط بسیاری از اشیا و وسایل محیط پیرامون انسان به شبکه اینترنت متصل می‌شوند و به‌وسیله اپلیکیشن‌های موجود در تلفن‌های هوشمند و تبلت، کنترل و مدیریت می‌شوند. به دیگر سخن «اینترنت اشیاء» فناوری مدرنی است که در آن برای هر موجودی (انسان، حیوان و یا اشیاء) قابلیت ارسال داده از طریق شبکه‌های ارتباطی، اعم از اینترنت یا اینترانت، فراهم می‌شود. اینترنت اشیا با شتاب فزاینده‌ای رو به رشد است به‌طوری‌که امسال حدود 23 میلیارد دستگاه به اینترنت وصل است و تا سال ۲۰۲۰ تعداد دستگاه‌های متصل به اینترنت به 50 میلیارد دستگاه می‌رسد.

جایگاه کنونی ایران در بهره‌گیری از اینترنت
وجه فنی (سرعت، قیمت، اینترنت عمومی)
بر اساس آخرین گزارش موسسه بین‌المللی آکامای (Akamai) که ماه گذشته منتشر شد، در زمینه سرعت اینترنت در میان ۱۹۲ کشور جهان، ایران در رتبه ۱۶۲ قرارگرفته است، بدین ترتیب سرعت اینترنت ایران از سرعت اینترنت در عراق، افغانستان و عربستان هم کمتر است. در دولت قبل وضعیت سرعت اینترنت در اسفناک ترین وضع ممکن بود، به‌طوری‌که طبق آمار همین موسسه، ایران در چهار ماه نخست سال ۲۰۱۳ میلادی دارای کندترین اینترنت در دنیا بوده است.
متوسط سرعت اینترنت در ایران ۲ و در جهان ۱۷٫۵ مگابیت بر ثانیه است، یعنی متوسط سرعت اینترنت در ایران ۱۲٫۵ درصد متوسط سرعت اینترنت در جهان است.
بر اساس آخرین گزارش بنیاد نوآوری و فن‌آوری اطلاعات (ITIF) از دید هزینه اینترنت به نسبت سرعت نیز ایران در رتبه ۱۷۱ قرار دارد، این گزارش بر اساس قیمت اینترنت ماهانه ۱ مگابیت بر ثانیه تنظیم‌شده است که کره جنوبی با ۰٫۸۸ دلار یعنی زیر ۱ دلار در جایگاه نخست قرار دارد و ارزان‌ترین اینترنت را داراست و ایران با ۲۲۴ دلار در رتبه ۱۷۱ قرارگرفته است و در دسته گران‌ترین اینترنت‌های دنیا به شمار می‌رود. (تصویر)
از دید گستردگی و عمومیت استفاده از اینترنت اگرچه در سال‌های اخیر گام‌های خوبی برداشته‌شده است، اما هنوز «اینترنت عمومی» در ایران معنایی ندارد، به‌طوری‌که اگر در یک مکان عمومی مثل یک سینمای لوکس یا یک رستوران، اینترنت رایگان به مشتریان عرضه می‌شود، یک اتفاق نادر و استثنایی به شمار می‌آید، چندان‌که اینترنت عمومی برای بازدیدکنندگان نمایشگاه قرآن کریمِ امسال، یک امتیاز ویژه و استثنایی به شمار آمد. در اماکن عمومی دولتی مثل ایستگاه‌های مترو، بوستان‌ها، اماکن ورزشی، تفریحی، سیاحتی و پایانه‌های حمل‌ونقل کالا و مسافر و... نیز هیچ خبری از اینترنت عمومی نیست.
مروری برنوشته‌های مردم در صفحه منتسب به وزیر ارتباطات در شبکه‌های اجتماعی گویای آن است که عدم دسترسی به خدمات مناسب اپراتورهای تلفن همراه، اینترنت حجمی و مباحث مربوط به آنتن‌دهی از عمده‌ترین خواسته‌های مردم به شمار می‌روند. دولت یازدهم گام‌های امیدوارکننده‌ای در راستای افزایش سرعت و کاهش قیمت و بهبود وضعیت آزادی بیان برداشته است.
کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، روز شنبه ۲۲ خرداد ۹۵، با حضور وزیر ارتباطات، کاهش قیمت ۳۰ درصدی پهنای باند اینترنت را تصویب کرد و به راین اساس مقرر شد قیمت اینترنت برای کاربران نهایی ۱۵ درصد کاهش یابد. این مصوبه از روز اول اَمرداد ماه ۱۳۹۵ اجرایی شد. درباره اینترنت حجمی هم معاون سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ۳۰ تیر ۱۳۹۵ گفت: با توجه به اینکه در نورم جهانی نیز ارائه اینترنت حجمی مرسوم نیست، ازاین‌پس محاسبه اینترنت به‌صورت سرعت خواهد بود. البته ارائه اینترنت موبایل را همچنان به‌صورت حجمی و مطابق با استاندارد سایر کشورها محاسبه خواهیم کرد.
از دید دسترسی به اینترنت (پهن باند) شکاف‌هایی میان گروه‌های مختلف جوامع وجود دارد. یکی از این شکاف‌ها، فاصلهٔ میان ضریب نفوذ اینترنت در مناطق روستایی و شهری در کشورهای مختلف است. بر پایه یافته‌های طرح مرکز آمار ایران در سال ۹۲ با عنوان «استفاده خانوارهای ایرانی از فناوری اطلاعات و ارتباطات»، ضریب نفوذ اینترنت در مناطق شهری ایران تقریباً سه برابر مناطق روستایی است. در این زمینه هم دولت کنونی گام‌های خوبی برداشته است. طرح خدمات عمومی اجباری روستایی (USO) باهدف ارائه خدمات دسترسی به اینترنت پرسرعت در روستاهای سراسر کشور به کارفرمایی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تعریف‌شده است. دولت اجرای دو طرح بزرگ را در این زمینه برنامه‌ریزی کرده است در طرح نخست 25 هزار و در مرحله دوم 18 هزار روستا از اینترنت برخوردارمی شوند. تا پایان سال ۹۴ تعداد 25 هزار روستا از شبکه اینترنت بهره‌مند شده‌اند. در آخرین مورد تا این لحظه بهره‌برداری از اینترنت پرسرعت یک هزار و 625 روستای خراسان رضوی عصر پنجشنبه ۲۴ تیر صورت گرفت.

وجه اجتماعی و فرهنگی
آمارهای غیررسمی از ضریب نفوذ ۸۰ درصدی اینترنت در ایران حکایت دارد درحالی‌که متوسط استفاده از اینترنت در دنیا ۴۶ درصد است. بر پایه این آمارها ۴۰ میلیون گوشی هوشمند در ایران استفاده می‌شود.
مرتضی موسویان، رئیس مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ این آمارها را روز شنبه ۲ امرداد ۱۳۹۵ اعلام کرد و افزود: ۵۳ درصد مردم ایران دست‌کم عضو یک شبکه اجتماعی هستند و ۷۲ درصد جوانان ۱۸ تا ۲۹ سال در این شبکه‌های اجتماعی عضویت دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که به‌صورت میانگین ایرانی‌ها ۵ تا ۹ ساعت در روز در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و میانگین این حضور در دنیا ۱۶ ساعت در ماه است.
موسویان درباره محتوای موردعلاقه کاربران ایرانی گفت: «کاربران ایرانی به ترتیب از وبگاه‌های ارائه‌کننده خبر، تبلیغات، بازی و نرم‌افزار، شبکه‌های اجتماعی و محتوای آموزشی، استقبال می‌کنند.» این در حالی است که در گزارش سالانه خانه آزادی (فریدام هاوس) که در سال ۲۰۱۵ منتشر شد از ایران پس از چین و سوریه به‌عنوان کشوری که بیشترین سانسور اینترنت را اجرا کرده، نام‌برده شده است. در این گزارش با اشاره به بهبود اندک وضعیت اینترنت در دولت یازدهم آمده که همچنان آزادی اجتماعی در استفاده از اینترنت با محدودیت همراه است.
سانسور اینترنت در ایران، گاه صورت طنز می‌یابد، به‌طوری‌که چند روز پیش غزل پنجم حافظ در سایت گنجور فیلتر شد!
بااین‌همه هنوز هم اینترنت راه گریزی از سانسور شدیدتر در حوزه‌های دیگر جامعه ایرانی است، یک جمله طنز در فضای مجازی این موضوع را به‌خوبی بیان می‌کند: «پرسش: سانسور چیست؟ پاسخ: قسمتی از یک فیلم یا مستند که بجای پخش در تلویزیون در اینترنت برای دانلود گذاشته می‌شود.»
اینترنت در ایران بخش مهم و فعال از جامعه مدنی به شمار می‌آید. واکنش کاربران به رویدادها و موقعیت‌های گوناگون از ناهنجاری‌ها و آسیب‌های اجتماعی تا واکنش‌های سیاسی تنها در اینترنت صورت جدی پیدا می‌کند. کمپین‌های حمایتی یا اعتراضی در فضای اینترنت شکل می‌گیرد. حضور چشمگیر مردم در مراسم خاک‌سپاری یک خواننده جوان، اعتراض به رفتار تحقیرآمیز یک مجری تلویزیون با یکی از شهروندان در یک مسابقه تلویزیونی، حساسیت جامعه نسبت به اشتباهات و تخلفات پزشکی در مرگ عباس کیارستمی، کمپین انتشار فیش‌های حقوقی مسئولان، انتشار فیلم جنایتی در میدان کاج سعادت‌آباد و نمونه‌هایی ازاین‌دست همگی گویای نقش انحصاری اینترنت در جامعه مدنی ایران است.
این فضا هم مثل تمام حوزه‌های اجتماعی از ناهنجاری بی‌نصیب نیست. حمله کاربران ایرانی به صفحات افراد مشهور و شخصیت‌های مختلف در سراسر دنیا و ناسزاگویی به آن‌ها یک نمونه ازاین‌دست ناهنجاری‌های فرهنگی کاربران ایرانی است. حمله به صفحه دیمیتری پایت در شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک و اینستاگرام نمونه اخیر از این ناهنجاری‌های مدنی است. (پایت بازیکن تیم ملی فوتبال فرانسه بود که باعث مصدومیت کریستیانو رونالدو ستاره تیم ملی پرتغال در بازی فینال جام ملت‌های اروپا ۲۰۱۶ شد.) یک گراف نشان می‌دهد این رفتار غیراخلاقی چگونه در حوزه‌های موضوعی گوناگون شامل شخصیت‌های مختلف از سراسر دنیا شده است.
وابستگی افراطی آدم‌ها به اینترنت، پیوندها و ارتباطات واقعی و ابوژکتیو را کم‌رنگ کرده است، دور شدن آدم‌ها از ارتباط رودررو و اتمیزه شدن جامعه نیاز به روابط انسانی را تهدید می‌کند و باعث فشارهای روحی و روانی می‌شود. شتاب فزاینده توسعه اینترنت هم مثل سایر مظاهر تکنولوژی به شکاف نسل‌ها ژرفای بیشتری داده است. آسیب دیگر استفاده غیر هدفمند و افسارگسیخته، اعتیاد به اینترنت و اتلاف وقت است. به گفته دبیر شورای عالی فضای مجازی، بیش از ۶۰ درصد استفاده کاربران ایرانی از اینترنت برای سرگرمی بهره می‌گیرند؛ بنابراین در این حوزه نیز نیازمند فرهنگ‌سازی و تقویت الگوهای رفتار اخلاقی هستیم تا از این ابزار نیرومند به شیوه‌ای بهینه در راستای رشد و تعالی جامعه مدنی بهره‌مند شویم.
برخی کشورها با این موضوع منطقی و هدفمند برخورد می‌کنند و اما برخی دیگر مثل چین با هر موضوعی پادگانی و نظامی برخورد می‌کنند در همین زمینه چین کمپ‌های ترک اعتیاد به اینترنت راه‌اندازی کرده است که با شیوه‌های مکانیکی و نظامی شهروندان را وادار به ترک اینترنت کند.
سوءاستفاده و فساد اخلاقی و اقتصادی از دیگر آسیب‌های فضای مجازی است که مختص فضای مجازی ایران نیست، اما وقتی این خطر کودکان را نیز تهدید می‌کند، توجه و اهتمام بیشتری می‌طلبد. صندوق کودکان ملل متحد اواسط خرداد امسال اعلام کرد از هر ۱۰ جوان ۱۸ ساله هشت نفر معتقدند که افراد جوان با خطر سوءاستفاده‌های جنسی آنلاین روبرو هستند. در این طرح پژوهشی بیش از ۱۰ هزار جوان ۱۸ ساله از ۲۵ کشور شرکت کرده‌اند، یافته‌های به‌دست‌آمده در این نظرسنجی نگرش مهمی از افراد جوان و نوجوان ارائه می‌دهد. در سطح جهان از هر سه کاربر اینترنتی یک نفر کودک است.

شماره 21 دوهفته نامه آیت ماندگار