جای خالی زنان در خبرگان

علی شاملو: نزدیک به دو سال از عمر دولت یازدهم می گذرد و معاونت زنان و خانواده رییس جمهوری برعهده شهیندخت مولاوردی است. چهره ای اصلاح طلب که در میان فعالان حقوق زنان به عنوان یکی از معتدل ترین و آرام ترین شخصیت های سیاسی شناخته می شود. بی گمان معاونت تحت مدیریت وی طی این مدت با چالش های فراوانی روبرو بوده است، حال به این بهانه و همینطور دیگر موانع پیش روی این نهاد برای بهبود هر چه بیشتر وضعیت زنان در جامعه خاصه در سطح بالای قدرت با خانم مولاوردی در یکی از روزهای گرم تابستان به گفت و گو نشستیم. گفت و گویی یک ساعته که از انتخابات آینده مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری تا مشکلات و مسائل فعلی معاونت زنان و مطالبات آنان را دربرمی گرفت. مشروح این مصاحبه را در پی می خوانید:

فکر می کنم طبق قانون امکان حضور زنان به عنوان کاندیدای مجلس خبرگان وجود دارد آیا موانع پیش‌رو این امر را می توان طبق قانون و عرف و شرع برداشت تا این موضوع محقق شود؟
برای مجلس خبرگان حقیقتا خیر، چون می‌گویند منع خاص تصویب شده‌ای نیست. چنانچه برای انتخابات ریاست‌جمهوری هم این ثبت نام صورت می‌گیرد و فقط بحث رجال سیاسی است که در آن مورد هم تفسیرهایی وجود دارد. به هر شکل تا به حال خانمی نداشتیم که به مرحله آخر کاندیداتوری برای ریاست‌جمهوری برسد. حتی منعی برای مجمع تشخیص تا به حال هم نداشتیم. اما برای ثبت نام خانم ها برای انتخابات خبرگان گامی برداشته نشده است. فقط در خبرگان قانون اساسی که در اوایل انقلاب تشکیل شد، خانم منیره گرجی از اعضای آن بودند.

چرا خانم ها تا به حال به نهادهایی مثل شورای نگهبان یا مجمع تشخیص ورود پیدا نکرده اند، مثلا در شورای نگهبان قسمت حقوقدان آن؟
زمانی که من در کسوت غیردولتی‌ بودم به این مباحث پرداخته ایم و بیانیه‌های زیادی صادر کردیم.

از طریق دولت بیشتر می‌توانید رایزنی کنید؟
از طریق دولتی هنوز به این موضوعات نرسیدیم، چون خیلی درگیر مسائل بودیم. از یک سو آنچه که به ما به ارث رسیده بود انتظارات زیادی را دامن زده بود و پیگیری بعضی از مواردی که واقعا مورد مطالبه بود و از سوی دیگر یکسری پدیده‌های نوظهوری پیش آمد که فرصت نکردیم به این موضوعات بپردازیم.
 
یعنی آیا می‌توانید از طریق دولت یک لایحه‌ای به مجلس بدهید که یک بار برای همیشه تعریف رجال سیاسی را مشخص کنند تا بدانیم تکلیف زنان در مدیریت های کلان کشور چیست؟
این امکان دارد که تفسیر مجلس را بخواهیم. ولی آن موقع هم یک تفسیری از مجلس ششم خواسته شد و شورای نگهبان اعلام کرد اصلا اینطور نیست و شخصیت را مطرح می‌کنند یعنی مذاکرات خبرگان قانون اساسی این را نشان می‌دهد که منظور از رجال شخصیت سیاسی است ولی تطبیق آن با مصادیق را هم هیچ وقت علنا و صراحتا اعلام نکردند که آیا هر خانمی که رد شده به دلیل زن بودن رد شده یا رجال سیاسی نبودن به معنای شخصیت سیاسی؟

ولی قاعدتا به همین دلیل رد می‌شود؟ یعنی من منظورم این است که یک سازوکاری با مجلس در نظر بگیرید که یک تعریف تثبیت شده از رجال سیاسی بدهد که منظور ما شخصیت مرد یا زن است، چون ما در هر انتخاباتی که می‌شود، این داستان را داریم؟
یک بار این اتفاق افتاده و شورای نگهبان هم راجع به این موضوع نظرش را داده است. حالا ما بررسی می‌کنیم ببینیم آیا دوباره می‌توانیم آن را به جریان بیندازیم.

با توجه به بازدیدی که از بند نسوان زندان‌های کشور داشتید، به خصوص بندهای سیاسی خانم‌ها چه برنامه و تمهیداتی برای بهبود وضعیت بهداشتی به خصوص برای مادران زندانی جرائم مالی و غیرعمد و همچنین زندانیان زن سیاسی و امنیتی داشته ایم؟
ندامتگاه شهرری را ماه بهمن با خانم امین‌زاده معاون حقوقی رییس جمهور رفتیم. دو نفر از زندانی‌های سیاسی امنیتی اوین را به آنجا منتقل کرده بودند و ما برای بازدید به آنجا رفتیم. در سفرهای استانی و برنامه‌هایم است که از زندان نسوان بازدید داشته باشم. کما اینکه از بند نسوان زندان مرکزی تبریز در سفر آذربایجان شرقی و زندان زنان اصفهان ديدن كرديم.
در بازدید‌ها عملا چون فرصت چندانی نیست که با خود مدد‌جوها و زندانی‌ها وارد صحبت شویم نامه‌هایی را دریافت می‌کنیم که مسایل و مشکلات را در آن مطرح می کنند. مثلا خود خانم‌های زندانبان اکثرا نامه می‌دهند و سختی کار و وضعیت‌شان را مطرح می‌کنند. مورد دیگر بحث مهدکودک در زندان‌ها است. برای مثال در بازدیدی که از زندان قرچک داشتیم حدود 20 تا کودک را همراه مادران در یکی از بندها دیدیم. البته آنجا مهدکودکش آماده افتتاح بود که امیدواریم تا الان این اتفاق افتاده باشد.

آیا برای مادرانی که فرزندانشان با آنها در زندان است نمی توان کاری کرد؟ نمی توان به قوه قضائیه پیشنهاد داد که مادران  بچه‌های چند ماهه و زیر دو سال با تعهد از زندان‌ بیرون بیایند؟
این پیشنهاد مطرح شده اما هنوز اجرایی نشده، یکی از پیشنهادها این بوده که مجازات‌های جایگزین حبس برای زنانی که به اصطلاح جرائم مواد مخدر دارند، درنظر گرفته شود. ‌خیرین برای زندان اصفهان مهدکودک مجهزی را تدارک دیده بودند. و بچه‌ها را از مادرها جدا می‌کردند، صبح تا ظهر در مهدکودک نگهداری می‌شدند و آموزش‌ می دیدند و ظهر به بعد پیش مادرانشان می‌آمدند، البته بچه‌ها همه زیر دو سال بودند. الان در برنامه‌هایمان است که برای تمام زندان‌ها این مهدکودک حتما باید وجود داشته باشد. با انجمن حمایت از خانواده‌های زندانیان اخیرا تفاهم نامه امضا کردیم، سال گذشته در 6 استان طرح توانمندسازی را اجرایی کردیم، امسال می‌خواهیم که این طرح ملی باشد یعنی تا سال 95 یک طرح ملی داشته باشیم. برای خود زندانیان زن که داخل زندان هستند، بحث حرفه آموزی و توانمند‌سازی که بتوانند بعد از آزادی روی پای‌ خودشان بایستند در برنامه های خود داریم که در اين راستا با بنیاد تعاون زندانیان وارد مذاکره شویم تا ان شاا... بتوانیم به موضوع ورود پيدا كنيم. بحث مطرح مهم دیگر، بحث سرپناه است مخصوصا برای زندانیان مواد مخدر و آسیب‌های اجتماعی که از خانواده و جامعه طرد می‌شوند اینها واقعا هیچ جایی را ندارند وقتی که آزاد می‌شوند دوباره برمی‌گردند و آمار بازگشت به زندان در مورد خانم‌ها قابل توجه است.

آمار دارید چند درصد؟
حدود 20 درصد.

برای آقایان چند درصد است در ایران؟
به‌طور کلی آقایان و خانم‌ها در ایران 20 درصد است. در حالی که در دنیا پنج درصد است. بویژه در اصفهان در فصل زمستان بازگشت خیلی زیاد است، چون به‌خاطر سرما و غذا، کاری می‌کنند که دوباره به زندان برگردند. این قضیه خیلی مهم است که داریم پی‌گیری می‌کنیم. البته جزو وظایف ما به صورت مستقیم نیست، ما باید این هماهنگی را داشته باشیم که حساسیت لازم را ایجاد و توجهات را جلب ‌کنیم تا دستگاه‌هایی که وظیفه دارند بیایند و وظایف خودشان را به درستی انجام دهند.

درباره نقش زنانی که در مجلس به عنوان نماینده ای از قشر زنان حضور دارند اما علیه حقوق زنان خواهان تصویب قوانینی مثل لایحه حمایت از خانواده یا عدم ورود زنان به ورزشگاه ها و امثالهم هستند، توضیح دهید؟ آیا واقعا حضور این نمایندگان زن در مجلس نشان از توسعه مشارکت زنان در جامعه دارد؟
ما با خانم‌های نماینده جلسات متعددی داشتیم. معتقد هستم که باید با هم تعامل داشته باشیم، چون واقعا نیاز داریم. هم قوه مققنه به مجریه نیاز دارد و هم ما به قوه مقننه و این تعامل را با مراجع هم داریم. چون اصلا نمی‌توانیم بدون این تعامل کارهای خودمان را پیش ببریم. ما اگر بخواهیم اتفاقی در حوزه قوانین بیفتد، در مسائل حقوقی زنان و استیفای شرعی و حقوقی زنان که از سیاست کلی برنامه پنجم است که در برنامه ششم هم تنفیذ شده و چندي پیش ابلاغ شد حتما نیاز به این تعامل داریم و روز به روز هم این تعاملات‌مان را گسترده خواهیم کرد.

خانم مولاوردی جایگاه زنان الان در دولت یازدهم از نظر شما مطلوب است؟ یعنی نسبت به دولت‌های قبل؟
دو سال برای یک دولت با توجه به شرایطی که داشته‌ زمان زیادی برای قضاوت نیست. اما ما در این دو سال توانستیم از نظر شناسایی وضعیت، شناسایی مشکلات و آسیب‌شناسی به یک شناخت کلی از وضعیت زنان و خانواده برسیم و برنامه‌ریزی‌هایی داشته باشیم تا به خروجی‌های درستی دست یابیم. در سال های 94، 95 بسیاری از طرح‌های ما که به صورت پایلوت در چند استان اجرا شده (در چارچوب تفاهم‌نامه‌ها که موظف هستیم طبق ماده 230 قانون برنامه پنجم تفاهم نامه امضا کنیم و غیر از این راه دیگری نداریم) امسال و سال دیگر به صورت یک طرح ملی مطرح می‌شوند و خروجی‌های مشخص‌ خودش را نشان می‌دهد.
من نمی‌توانم الان به خودمان نمره بدهم. تلاش مان را کردیم که در واقع در امور زنان بتوانیم درست حرکت کنیم حالا نمی‌توانیم بگوییم جایگاه زنان را درست تعیین کردیم، چون هنوز برنامه ششم تدوین و تصویب نشده است و ما پی‌گیر اجرای برنامه پنجم بودیم، با توجه به تعهداتی که برعهده ما بود. در این دو سال تلاش هم کردیم تا سرمایه اجتماعی زنان را ارتقاء ببخشیم با توجه به اینکه این سرمایه هم در نهادهای مدنی، هم در خود زنان تنزل قابل توجهی پیدا کرده بود.
 
پیش‌بینی ها این است که در انتخابات ریاست‌جمهوری 1400 یک خانم رئیس‌جمهور شود؟ شما هم این‌طور فکر می‌کنید؟
امیدوارم.‌ آرزو بر جوانان عیب نیست.

آن وقت خودتان کاندیدای سال 1400 هستید؟
تا به حال به این مساله فکر نکرده‌ام.

صحبت‌هایی مبنی بر سهمیه‌بندی کاندیداهای زن در لیست‌های انتخاباتی برای انتخابات مجلس پیش‌رو از سوی جناح‌های مختلف به گوش می‌رسد، آیا شما موافق چنین طرحی هستید یا مخالف این سهمیه‌بندی‌ها؟
در واقع سهمیه‌بندی جنسیتی که در دنیا به تبعیض مثبت یا اقدام ایجابی معروف است و سیستم "کوتا" به آن می‌گویند، تقریبا در کشورهایی که وضعیتشان شبیه به ما بوده اتفاق افتاده و نتیجه هم گرفته‌اند و این به نوعی عادلانه به نظر می‌رسد. وقتی که دو نفر برای مسابقه در شرایط برابری قرار ندارند؛ یکی از آنها همیشه آماده‌تر و ورزیده‌تر است و دیگری نیمه آماده است به همین دلیل ارفاقاتی قائل می‌شوند، من خودم از موافقان این طرح هستم. سال‌ها پیش برای آموزش‌هایی که در تشکل‌های سیاسی برای توانمندی سیاسی زنان داشتیم، جزوه‌ای را برای این موضوع تدوین کردم با عنوان ‌زنان پیش به سوی قدرت که نظر موافقان و مخالفان این طرح را در آن ارائه دادم و نتیجه‌گیری کردم که کشور ما هم نیاز دارد تا اطلاع ثانوی از این موضوع استفاده کند.

این طرح را در زمان دولت اصلاحات ارائه دادید یا بعد از آن؟
بعد از دولت آصلاحات که ما در فترت به سرمی بردیم، یعنی وقت بیشتری داشتیم برای فعالیت‌های مدنی، این طرح را آماده کردیم.

یعنی شما این طرح را الان جایی ارائه کرده‌اید؟
این طرح را به مجمع تشخیص مصلحت که در حال بررسی سیاست های کلی انتخابات است ارائه و مطرح کردیم. اجرای این طرح موقتی است تا به یک شرایط متعادل برسیم.

چرا این طرح اجرایی نشده؟
این طرح به سازوکار قانونی نیاز دارد، اولا باید الزام قانونی‌اش به وجود بیاید و ثانیا برای احزاب هم در کشورهایی که انجام دادند الزاماتی را قائل شدند و مشوق هایی برای احزاب درنظر می گیرند، احزابی که این کار را انجام می‌دهند تعداد بیشتری خانم در فهرست و یا حتی در صدر لیست قرار می‌دهند، (نحوه چینش اسامی در رای دادن خیلی مهم است، به خصوص در حوزه‌های انتخاباتی که تعداد کاندیداها زیاد است و اصولا به صدر لیست رای داده می‌شود) تشویق می‌شوند برای دریافت یارانه بیشتر یا معافیت از مالیات اگر به آنها تعلق بگیرد. در مکاتبه‌ای که با آیت‌ا... هاشمی انجام دادیم درخواست کردیم یکی از بندهای سیاست‌های کلی، به اتخاذ تدابیر لازم، برای افزایش تعداد زنان در مجلس و شوراهای اسلامی شهر و روستا اختصاص پیدا بکند و تعمدا کلمه سهمیه و سهم‌خواهی را نیاوردیم و می خواستیم در ابتدا کلیاتش رای بیاورد، بعدا سازوکار قانونی‌اش را مجلس تعیین کند که با نظر مساعد آیت‌ا... هاشمی به کمیسیون امنیتی دفاعی مجمع ارجاع داده شد و تقریبا همان موضوعی را که ما می‌خواستیم آنجا به تصویب رسیده بود، یعنی با تغییراتی که در متن پیشنهادی ما داده بودند، اتخاذ ترتیبات مناسب قانونی جهت اختصاص تعداد معینی از کرسی‌های مجلس به زنان آورده بودند.

پس این طرح در مجمع تصویب شده و باید برای تصویب به مجلس برود؟
نه، فقط در کمیسیون امنیتی دفاعی مجمع مصوب شده است.

یعنی هنوز به صحن مجمع نیامده؟
به صحن مجمع آمد. من خودم به مجمع دعوت شدم، ولی متاسفانه رای لازم را کسب نکرد، یعنی در  پیش‌نویس سیاست‌های کلی انتخابات که در مجمع مطرح بود، دیده نشد و ما بلافاصله برای مقام معظم رهبری نامه‌ای نوشتیم و درخواست کردیم که در سیاست‌های کلی انتخابات که قرار است ابلاغ بشود به این موضوع هم توجه شود و امیدوار هستیم که در این مرحله به این طرح هم نگاهی شود.

پس شما موافق این طرح هستید؟
بله، من پیگیر این طرح هستم که باید ببینیم کی این طرح تصویب و ابلاغ می‌شود.

شماره 1 دوهفته نامه آیت ماندگار