آیت ماندگار - هدی کاشانیان: سرطان خون یا لوسمی (Leukemia) یک نوعی از سرطان است و یک بیماری پیچیده و جدی که نیاز به تشخیص و درمان سریع دارد. با پیشرفت‌های علمی در حوزه پزشکی، روش‌های موثری برای مدیریت و درمان این بیماری وجود دارد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائمی مشابه علائم سرطان خون دارید، مهم است که به پزشک مراجعه کنید و از مشاوره و مراقبت‌های پزشکی بهره‌مند شوید. این بیماری در بافت‌های تشکیل‌دهنده خون بدن، از جمله مغز استخوان و سیستم لنفاوی، رخ می‌دهد. در ادامه به بررسی کامل این بیماری، انواع آن، علائم، تشخیص و درمان پرداخته می‌شود.

سرطان خون چیست؟ 

سرطان خون یکی از انواع بیماری‌های خونی است. به‌عبارت ساده‌تر، سرطان به عنوان رشد کنترل نشده سلول‌های غیرعادی تعریف می‌شود. سرطان می‌تواند در هر جایی در بدن رشد کند. در سرطان خون، این تکثیر سریع و خارج از کنترل سلول‌های غیرعادی، در مغز استخوان اتفاق می‌افتد. سپس این سلول‌های غیرعادی وارد جریان خون می‌شوند. برخلاف دیگر سرطان‌ها، این سرطان به طور کلی به شکل یک تومور نیست و به این خاطر در تصویربرداری‌ها دیده نمی‌شود. لوسمی در واقع مجموعه‌ای از چند سرطان است. در تمامی این انواع سرطان، گلبول‌های سفید خون یا WBC‌ها درگیر می‌شوند. WBC بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن هستند. آن‌ها بدن را از هجوم باکتری، ویروس، قارچ و همچنین از سلول‌های غیرعادی و دیگر عوامل خارجی محافظت می‌کنند. این گلبول‌های سفید همچنین می‌توانند خیلی سریع تقسیم شوند و در نهایت عملکرد سلول‌های طبیعی را مختل کنند. 

انواع سرطان خون

سرطان خون بر اساس تاثیری که بر مغز استخوان و سلول‌های خونی می‌گذارد و تغییری که در عملکرد آن‌ها ایجاد می‌کند به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. در ادامه انواع سرطان خون در بزرگسالان و کودکان را معرفی می‌کنیم.

۱. لوسمی

نوعی از سرطان خون که به دلیل رشد و تکثیر غیرعادی گلبول‌های سفید خون ایجاد می‌شود، لوسمی نام دارد. لوسمی به معنای خون سفید است و اغلب کودکان را درگیر می‌کند. سرطان خون در کودکان اغلب آن‌ها را دچار عفونت‌ها می‌کند. همچنین ممکن است میزان تولید گلبول قرمز و پلاکت خون را هم تحت تاثیر قرار دهد.

۲. لنفومی

مایعات اضافی بدن توسط سیستم لنفاوی دفع می‌شود، اما درصورتی‌که این فرآیند دچار اختلال شود مشکلاتی در سلامتی فرد ایجاد می‌شود که موجب بروز یکی از انواع سرطان خون یعنی لنفومی می‌شود. در لنفومی تعداد سلول‌های لنفاوی بی رویه رشد می‌کند و مقاومت بدن در برابر عفونت کاهش پیدا می‌کند.

۳. میلوما

مشکلاتی که در پلاسمای خون ایجاد می‌شود و باعث می‌شود آنتی‌بادی‌های مورد نیاز در بدن ساخته نشود با نام میلوما شناخته می‌شود.

۴. سرطان خون لنفوسیتی حاد

این سرطان که با نام ALL شناخته می‌شود با علائمی نظیر تب، ضعف، خستگی و از دست رفتن اشتها بروز می‌کند و در آن سلول‌های لوسمی که به درستی بالغ نشده‌اند با سلول‌هایی که مسئول تولید لنفوسیت عملکردی هستند، جایگزین می‌شوند. در سرطان خون ای ال ال، سلول‌ها با جریان خون به اندام‌ها و بافت‌های بدن منتقل می‌شوند و بیماری را تشدید می‌کنند.

۵. سرطان خون میلوئیدی حاد

این سرطان خیلی سریع رشد می‌کند و با اسامی لوسمی حاد میلوژنیک یا لوسمی حاد میلوبلاستیک هم نامیده می‌شود. شایع‌ترین نوع سرطان حاد، سرطان خون aml است که در آن مغز استخوان شروع به ساخت بلاست یا سلول‌های نابالغ می‌کند که نمی‌توانند عفونت را دفع کنند. همچنین در این نوع سرطان، سلول‌های قرمز خون و پلاکت‌های غیرطبیعی هم تولید می‌شود که باعث از بین رفتن سلول‌های سالم می‌شود.

۶. سرطان خون لنفوسیتی مزمن

این سرطان که با نام CLL شناخته می‌شود و به کندی رشد می‌کند به لنفوسیت‌های مغز استخوان آسیب می‌زند و در خون گسترش پیدا می‌کند. CLL ممکن است در غدد لنفاوی و اندام‌هایی نظیر کبد و طحال گسترش پیدا کند و با از بین بردن سلول‌های طبیعی خون از بین بردن عفونت در بدن را سخت می‌کند.

۷. سرطان خون میلوئیدی مزمن

لوسمی مزمن میلوژن یا CML در سلول‌های خون ساز مغز استخوان رشد می‌کند و در خون گسترش پیدا می‌کند. با اینکه این نوع از سرطان مزمن است، اما می‌تواند به شکل حاد تبدیل شود و در هر عضوی از بدن گسترش پیدا کند.

۸. لوسمی سلول مویی

سرطان خون سلول مویی، یکی از انواع نادر سرطان‌های خون لنفوسیتی مزمن است و با نام HCL شناخته می‌شود. این نوع از لوسمی وقتی ایجاد می‌شود که مغز استخوان بیش از حد لنفوسیت تولید کند، زیرا با افزایش غیرطبیعی سلول‌های لنفوسیتی، تعداد گلبول‌های قرمز و سفید خون و پلاکت‌ها کاهش پیدا می‌کند.

علائم سرطان خون

علائم سرطان خون می‌تواند بسیار متنوع باشد و به نوع و شدت بیماری بستگی دارد. برخی از علائم مشترک عبارتند از:

*تب، لرز

*خستگی مداوم، ضعف

*از دست دادن اشتها، حالت تهوع

*کاهش وزن بی دلیل

*عرق شبانه

*درد استخوان/مفاصل

*ناراحتی شکمی

*سردرد

*تنگی نفس

*عفونت‌های مکرر

*خارش پوست یا بثورات پوستی

*غدد لنفاوی متورم در گردن، زیر بغل یا کشاله ران

*علائم سرطان خون در کودکان

*پوست رنگ‌پریده

*بی‌حالی و ضعف

*خستگی

*سرگیجه و سردرد

*تنگی نفس

*تب و لرز

*بیماری‌ها و عفونت‌های طولانی‌مدت

*به سادگی کبود شدن و خونریزی کردن

علائم سرطان خون در نوجوانان

*تب و لرز

*خستگی و ضعف دائمی

*عفونت‌های پیاپی و پایدار

*از‌ دست‌دادن وزن بدون اینکه قصدش را داشته باشد

*غدد لنفاوری برجسته

*خونریزی و کبودی بیش‌از‌حد انتظار

*خون دماغ شدن‌های مداوم

*پتشی (نقطه‌های ریز قرمز بر روی پوست)

عوامل خطر

علت ایجاد این نوع سرطان مشخص نیست. با‌ این‌حال، چندین عامل شناسایی شده است که ممکن است ریسک شما برای ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. عوامل ژنتیکی و محیطی زیادی هستند که در شانس ابتلا به این بیماری تاثیر دارند. این موارد عبارت‌اند از:

*تاریخچه خانوادگی سرطان خون

*سیگار کشیدن که ریسک ابتلا به سرطان مغز استخوان حاد را افزایش می‌دهد (AML)

*اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون

*اختلالات خونی مانند سندرم myelodysplastic که گاهی اوقات «پری لوکمی» نامیده می‌شود

*درمان قبلی برای سرطان با شیمی درمانی یا پرتودرمانی

*مواجهه با سطوح بالای تشعشع

*مواجهه با مواد شیمیایی مانند بنزن

تشخیص سرطان خون

در صورت وجود عوامل خطر یا علائم مربوطه، ممکن است به لوکمیا مشکوک شوید. پزشک شما با شرح حال کامل و معاینه بدنی شروع می‌کند، اما سرطان خون با معاینه فیزیکی کاملاً قابل تشخیص نیست. در مقابل، پزشکان از آزمایش خون، نمونه‌برداری و آزمایش‌های تصویربرداری برای تشخیص سرطان خون استفاده می‌کنند. تشخیص سرطان خون شامل مراحل مختلفی است:

آزمایش خون: برای بررسی تعداد سلول‌های خونی و عملکرد آن‌ها

آزمایش مغز استخوان: نمونه‌برداری از مغز استخوان برای بررسی سلول‌های سرطانی

آزمایش‌های تصویربرداری: مانند اشعه ایکس، ام‌آر‌آی و سی‌تی اسکن برای بررسی وضعیت عمومی بدن و یافتن توده‌های غیرعادی

درمان سرطان خون

درمان سرطان خون به عوامل بسیاری بستگی دارد. آنکولوژیست شما گزینه‌های درمان شما را براساس سن و سلامت کلی، نوع و اینکه سرطان به کدام بخش‌های دیگر بدن شما، از جمله سیستم عصبی مرکزی، حمله کرده‌ است، تعیین می‌کند. به‌طور کلی درمان انواع سرطان از جمله سرطان خون، دشوار است، اما ناممکن نیست. یکی از رایج‌ترین روش‌های درمان سرطان خون، علاوه بر غربالگری سرطان، شیمی‌درمانی است. امروزه با پیشرفت علم پزشکی روش‌های دیگری از جمله شیمی‌درمانی با دوز بالا همراه با پیوند سلول‌های بنیادی با مغز استخوان نیز استفاده می‌شود. درمان سرطان خون به نوع و مرحله بیماری بستگی دارد و شامل روش‌های مختلفی است:

شیمی‌درمانی: شیمی درمانی اصلی‌ترین درمان برای سرطان خون است. این درمان دارویی از مواد شیمیایی برای کشتن سلول‌های سرطانی و جلوگیری از پخش شدن سرطان در بدن استفاده می‌کند. بسته به نوع سرطان، ممکن است از یک دارو یا ترکیبی از دارو‌ها استفاده شود که البته در بیشتر موارد از ترکیبی از دارو‌ها برای درمان استفاده می‌شود. این دارو‌ها ممکن است به شکل قرص باشند و یا به طور مستقیم به رگ یا زیر پوست تزریق شوند. در برخی بیماران، داروی شیمی‌درمانی به مایع مغزی نخاعی یا CSF تزریق می‌شود. این مواد شیمیایی یا سلول‌های سرطانی را می‌شکند و یا از تقسیم بی‌رویه آن‌ها جلوگیری می‌کنند. مراحل شیمی درمانی برای درمان لوسمی، شامل یک سری چرخه است. این چرخه‌ها شامل چند روز درمان و بعد چند روز استراحت برای بازیابی قوای بدن است. طول زمان لازم برای شیمی‌درمانی بنا به رژیم درمانی می‌تواند از شش ماه تا مدت درمان نامحدود متفاوت باشد.

پرتودرمانی: پرتودرمانی از اشعه ایکس و یا دیگر پرتو‌های پرانرژی برای آسیب‌زدن به سلول‌های سرطانی و متوقف‌کردن رشد آن‌ها استفاده می‌کند. در طول پرتودرمانی، شما روی یک میز دراز کشیده‌اید، در‌ حالی‌که یک ماشین بزرگ در اطراف شما حرکت می‌کند و پرتو را مستقیماً به نقاط خاصی از بدن می‌تاباند. ممکن است از پرتو در نقطه خاصی از بدن استفاده‌ شود یا در کل بدن، چون سلول‌های سرطانی در واقع در کل بدن گردش می‌کنند. ممکن است از پرتودرمانی برای آماده‌کردن بدن برای پیوند مغز استخوان استفاده شود. برای تشخیص و درمان سرطان باید به متخصص انکولوژی مراجعه کنید.

پیوند مغز استخوان: پیوند مغز استخوان، که پیوند سلول بنیادی نیز نامیده می‌شود، به ایجاد دوباره سلول‌های بنیادی سالم کمک می‌کند. این درمان با جایگزین کردن مغز استخوان بیمار با سلول‌های بنیادی غیرسرطانی، که مغز استخوان سالم را مجدداً تولید می‌کند، انجام می‌شود. قبل از پیوند مغز استخوان، بیمار تحت شیمی درمانی یا پرتودرمانی شدیدی قرار می‌گیرد. هدف از این کار از‌بین‌بردن مغز استخوان تولیدکننده سلول‌های سرطانی است. سپس سلول‌های بنیادی سازنده خون به بیمار تزریق می‌شود؛ سلول‌های بنیادی که به بازسازی مغز استخوان شما کمک خواهند‌ کرد. این سلول‌های بنیادی ممکن است از یک اهدا‌کننده دریافت‌ شود یا اینکه از سلول‌های بنیاد خودتان برای درمان استفاده شود.

درمان هدفمند: یک درمان تخصصی به نام درمان گیرنده آنتی‌ژنی کیمریک (CAR) سلول T وجود دارد. در این روش، سلول‌های T بدن را برداشت می‌کنند، آن‌ها را به مبارزه با سرطان مهندسی می‌کنند و سپس دوباره به بدن برمی‌گرداند. درمان CAR-T cell ممکن است یک گزینه درمانی برای انواع خاصی از لوسمی باشد.

ایمونوتراپی: ایمونوتراپی از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کند. سلول‌های سرطانی پروتئین‌هایی را تولید‌ می‌کنند که به آن‌ها کمک می‌کند تا از چشم سیستم ایمنی پنهان بمانند و به این دلیل سیستم ایمنی به آن‌ها حمله نمی‌کند. ایمونوتراپی کار خود را مختل کردن این فرایند انجام می‌دهد.

عوارض جانبی درمان سرطان خون

درمان‌های مختلف برای سرطان خون ممکن است عوارض جانبی مختلفی داشته باشند. این عوارض بستگی به نوع درمان، نوع سرطان خون و ویژگی‌های فرد بیمار دارد. در زیر چند عوارض جانبی رایج درمان‌های سرطان خون ذکر شده است:

کاهش تعداد سلول‌های سفید خون: ممکن است باعث افزایش حساسیت به عفونت شود.

کاهش تعداد پلاکت‌ها: می‌تواند به خونریزی و نزدیکی به زخم‌ها و خون‌های نزدیک به پوست منتهی شود.

کاهش تعداد سلول‌های قرمز خون: باعث احساس خستگی و ضعف می‌شود.

تهوع و استفراغ: بسیاری از درمان‌های شیمی درمانی می‌توانند تهوع و استفراغ ایجاد کنند.

آسیب به موها: ممکن است مو‌های سر و سایر بخش‌های بدن ریزش کنند.

کاهش اشتها و وزن: تغییر در ذائقه و کاهش اشتها از جمله عوارض جانبی ممکن است باشد.

تأثیر بر پوست: پوست ممکن است خشک شود یا تغییر رنگ پیدا کند.

کاهش انرژی و خستگی: این عوارض معمولاً با کاهش تعداد سلول‌های خونی مرتبط هستند.

عوارض عصبی: ممکن است درد عصبی، احساس سوزش و یا مشکلات حسی ایجاد شود.

تأثیر بر سیستم گوارشی: ممکن است مشکلات گوارشی مانند دل درد، اسهال یا یبوست ایجاد شود.