ما برای وصل کردن آمدیم

اسدا... قربان‎زاده: بانوان به‌عنوان بخشی از جامعه موسیقی ایرانی همواره با رعایت چارچوب‌ها و اصول تعریف‌شده در سال‌های متمادی توانسته‌اند، ذوق و استعداد خود را با حفظ حرمت استاد و شاگردی نشان دهند. «نغمه غلامی» جزو آن دسته از هنرمندان این مرزوبوم کهن است که از دایره تعریف‌شده، برای آموزش و برگزاری کنسرت برای بانوان خارج نشده و همیشه بر این موضوع تأکید دارد که باید در هر شرایطی برای معرفی بیشتر این هنر نامی ایرانی قدم برداشت. او در این راه مدتی است، با راه‌اندازی ارکستر ۱۲ نفره بانوان «نغمه» در نقش آوازخوان و سرپرست گروه می‌خواهد، برگی از ناگفته‌های موسیقی اصیل ایرانی را برای بانوان به نمایش بگذارد. غلامی در این گفتگو از روزگار آموزش آواز و حال‌وروز این روزهای آموزش این هنر ایرانی گفته است:

از چه سنی آواز می‌خوانید؟
از بچگی در خانه پدری که حال و هوای هنر در آن موج می‌زد، با هنر مأنوس شدم. پدرم شاعر بود و آواز می‌خواند و این زمزمه‌های پدری در من بیشترین تأثیر را داشت. البته صدای خوش در خاندان ما موروثی بوده و موجب شد تا در مسیر هنری حمایت‌های پدری در من اثر بگذارد. در دوران کودکی صدایم نسبت به سنم پخته‌تر بود و از آن سن اراده و انگیزه آموختن این هنر ناب ایرانی در من بیشتر بود.

آموزش آواز را به جد دنبال می‌کنید؟
من زمانی آموزش آواز ایرانی به بانوان را آغاز کردم که تنها ۲۰ سال داشتم و البته استاد شجریان این اجازه را به من داده بودند که آموزش را شروع کنم. به‌رسم یک سنت قدیمی برای ادای دین حق استاد و شاگردی برای تدریس، برگزاری کنسرت (بانوان) و سایر موارد باید از استادمان اجازه بگیریم.

در عرصه آموزش آواز برای بانوان فعالیت دارید؟
سال ۷۶ تدریس آواز ایرانی برای بانوان حال‌وروز خوشی نداشت و ترجیح دادیم کلاس‌های آموزشی ویژه بانوان را خصوصی برگزار کنیم. آن زمان سن و سالم پایین بود و برای آموزش هنرجویان پدرم پیگیر این بود که در کلاس‌های تدریس کنم که چارچوب آموزش در آن رعایت شود. در آن شرایط نه‌تنها بانوان، بلکه آموزش آواز برای آقایان نیز مساعد نبود و در آن سال‌ها تنها خانم هنگامه اخوان به شکل محدود در خانه موسیقی تدریس آواز برای بانوان را دنبال می‌کرد.

در ادامه چه تغییراتی در وضعیت موسیقی بانوان روی داد؟
هم‌زمان باروی کار آمدن دولت اصلاحات فضای موسیقی برای بانوان رنگ و بوی دیگری به خود گرفت. یادم هست که برگزاری کنسرت موسیقی برای بانوان آزاد شد و بانوان هنرمند عرصه موسیقی از این شرایط برای برگزاری کنسرت ویژه بانوان استفاده کردند تا روند معرفی بیشتر هنر این قشر از جامعه دیده شود. این اتفاق نویی بود که بانوان استعداد و هنر خود را در نوازندگی، آهنگسازی و حتی آواز به رخ بکشند.

برای آموزش آواز مراحل خاصی را پشت سر می‌گذاشتید؟
استاد شجریان تأیید کتبی برای آموزش هنرجویان آواز را به من دادند؛ منتها باید به شکل رسمی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز تأییدیه می‌گرفتم. برای همین در امتحان وزارتخانه با حضور اساتید موسیقی و آوازی نمره قبولی کسب می‌کردم. این آزمون جزو آزمون‌های سخت دوران زندگی من بود؛ به‌طوری نزدیک ۴ ساعت زیر نظر اساتید مورد تأیید وزارتخانه سطح علمی بنده در این هنر فاخر ایرانی ارزیابی می‌شد. خلاصه اینکه به‌رسم حرمت استاد و شاگردی برای تدریس باید دست‌نوشته تأییدیه از استاد داشتیم و بعدازآن زیر نظر اساتید موردنظر وزارتخانه مراحل مختلف گزینش آوازی را با موفقیت سپری می‌کردیم.

مراحل آموزش و گزینش برای حضور در کلاس به چه نحوی بود؟
من قبل از ۲۰ سالگی این افتخار را داشتم که از محضر اساتید آوازی همچون استاد صالح عظیمی و استاد شجریان بهره‌مند شوم و زیر نظر این اساتید مکتب‌های آواز ایرانی را به جد دنبال کنم. یادم نمی‌رود سال‌هایی را که در منزل استاد شجریان کلاس ما جداگانه در یک روز هفته با سینا سرلک برگزار می‌شد. مراحل حضور ما در کلاس طی فراخوانی بود که استاد برای جذب هنرجویان باید صدایشان را به موسسه دل آواز ارسال می‌کردند و بعد از گزینش باید تست حضوری می‌دادیم. استاد نظرشان بر این بود که خیلی از صداها برای خواندن خوب است؛ اما نحوه ژوست خواندن هنرجو برایشان مهم بود. علاوه بر اینکه باید در گوشه‌های مختلف آواز اجرا می‌کردیم و در مرحله بعد باید تست تصنیف‌خوانی هم می‌دادیم.
شاید باورتان نباشد که در آن سال برای ورود به کلاس یک ساعت آواز و تصنیف خواندم و اگر من جای استاد بودم خسته می‌شدم و جالب اینکه استاد با دقت و ظرافت هنری تک‌تک گوشه‌ها را گوش می‌دادند.

چرا یک ساعت؟
ایشان با این کار قصد داشتند، قدرت صدایی و نحوه اجرای گوشه‌ها را با دقت و ظرافت گوش بدهند و اینکه چقدر انرژی‌دارم. امتحان زمانی خاتمه یافت که استاد موبه‌مو گوشه‌ها را مرور می‌کردند تا ببینند چه زمانی انرژی من برای اجرا پایان می‌یابد.
مرحله بعد آموزش ما صداسازی بود؛ طوری که باید ۳ اکتاو را می‌خواندیم و در این راه باید شعر را درست تحویل استاد می‌دادیم. برای اینکه حق مطلب ادا شود، از بم‌ترین تا بالاترین نت را بخوانیم و برای ادای حق مطلب سخت تمرین می‌کردم.

برای تمرین آواز با مشکلی هم مواجه بودید؟
استاد توصیه می‌کرد، درجایی که حتی یک درصد هم معذب باشم، نباید آواز بخوانم. حتی در خانه هم دوست نداشتم در صورت ناراحت شدن همسایه‌ای آواز بخوانم. یک عادت دیرین من این بود که در جای راحت باید آواز می‌خواندم.

برای تکمیل دوره آواز چه مرحله‌ای را دنبال کردید؟
بعدازاینکه این دو مرحله را با موفقیت پشت سر گذاشتم، وارد دوره عالی آواز ایرانی شدیم که در این دوره پیشرفته باید تلفیق شعر و موسیقی را کار می‌کردم و اینکه شیوه آوازخوانی باید طراحی شود. حتی در کارگاه آوازی استاد شجریان که چند سال قبل با استقبال بالایی از سوی هنرجویان برگزار شد، نحوه درست خواندن را برایشان آنالیز می‌کرد.

استاد شجریان در انتشار آثار هنری هنرجویان نظارت جدی داشتند؟
بله! استاد در استودیو تا جایی که زمان اقتضا می‌کرد، نحوه اجرای آن‌ها را تحلیل می‌کرد و این امکان وجود نداشت که هنرجویی قطعه‌ای را ۱۰ بار بشنود و بار یازدهم نتواند، به‌درستی بخواند. برای مثال ما آلبوم «آسمان عشق» و «همایون مثنوی» را بارها به توصیه استاد تمرین می‌کردیم.

برای اجرای درست گوشه‌ها تقلید می‌کردید؟
بله! استاد برای پیشرفت کارمان برخی آثار منتشرشده را معرفی می‌کردند تا منطبق با آن‌ها تکنیک‌ها را یاد بگیریم و تکه‌تکه قطعات را تحویل دهیم.

شما و برخی از آوازخوانان همچون حمیدرضا نوربخش، سینا سرلک، همایون شجریان و سایرین جزو شاگردان اصلی استاد شجریان هستید؛ اما چند سال اخیر برخی از افراد که در کارگاه آوازی حضور داشتند به‌نوعی خود را شاگرد استاد معرفی می‌کنند.
مابعد از انقلاب شاگردان اصلی استاد شجریان بودیم که به‌نوعی از مراحل مختلف تا سطح عالی آموزش را زیر نظر ایشان دنبال کردیم. متأسفانه این روزها می‌بینیم که برخی افراد تنها در کارگاه استاد شرکت کرده‌اند، خود را شاگرد استاد معرفی می‌کنند. ما جزو معدود افرادی بودیم که ۶ تا ۷ سال زیر نظر استاد آواز خواندن و دستگاه‌ها را دنبال کردیم.

جدای از تکنیک و حجم صدایی و اجرای ژوست استاد شجریان چه ویژگی‌های دیگری را برای جذب هنرآموز داشتند؟
استاد اعتقاد داشتند که هنرجو نباید فرهنگ اصیل این مرزوبوم را زیر پا بگذارد؛ برای مثال به‌شدت مخالف اجرای هنرجویانش در مراسم عروسی بودند. من جزو افراد بودم که آداب و مسائل مربوط به خواندن را رعایت می‌کردم و هیچ‌گاه از آن چارچوب خارج نمی‌شدم. حتی ۲ سالی که از حضورم در کلاس استاد می‌گذشت، این جرأت را نداشتم که با استاد یک عکس یادگاری بگیرم.

اکنون شرایط گزینش همچون گذشته دشوار است؟
متأسفانه بعدازآن دوره سطح گزینش مدرسان آواز از سوی وزارتخانه پایین آمد و حتی از دوره گذشته تاکنون کارت تدریس برای بانوان صادر نشده است. انتظار دارم، با فراهم شدن اوضاع، هنرجویان سال‌های گذشته بنده در این دوره‌ها شرکت کنند و شاهد حاکم شدن فضای آوازی مناسب برای بانوان باشیم.

شما در عرصه آموزش تاکنون چه تعداد هنرجو پرورش داده‌اید؟
در طول دوران آموزشی بنده بین ۸۰ تا ۱۰۰ هنرجوی آواز خانم را تعلیم داده‌ام که تنها تعداد محدودی به دوره عالی راه‌یافته‌اند که برخی از آن‌ها هم‌اکنون در برخی آموزشگاه‌ها مشغول تدریس آواز هستند.

برای اینکه هنرجو در مسیر آموزش موفق شود، راهکاری دارید؟
به‌عنوان مدرس آواز ایرانی اعتقاد قلبی دارم که باید هنرجو را عاشق کرد و به قول حضرت مولانا «ما برای وصل کردن آمدیم». عده‌ای هستند که صدای خوش دارند؛ اما عاشق نیستند و این وظیفه بنده است که به‌عنوان معلم آواز این نعمت ازلی را به سرمنزل مقصود برسانم.
 
از سایر شهرستان‌ها نیز هنرجو دارید؟
هنرجویان بنده محدود به تهران نیستند و علاقه‌مندان به این هنر از شهرهای دور و نزدیک در طول هفته رهسپار تهران می‌شوند. اصفهان، شیراز، تبریز، لرستان و حتی عسلویه شهرهایی هستند که در کلاس‌های بنده حاضر می‌شوند. شاگردان شهرستانی که تعداد آن‌ها بین ۱۰ تا ۲۰ نفر است، باپشتکار و تمرین در اجرای کنسرت برای بانوان و آموزش فعالیت دارند.

آیا در امر آموزش شاگردان موضوعی شمارا نگران می‌کند؟
همیشه این دغدغه را داشتم که مبادا هنرجویانش دنبال شهرت و غرور باشند و به بی‌راهه برسند. مدتی است از آن‌ها تست روانشناسی می‌گیرم تا با دقت و وسواس بیشتر آن‌ها در مسیر درست قدم بردارند.

فرصت برگزاری دوره‌های آموزشی در خارج از کشور را داشته‌اید؟
در طول برگزاری برنامه‌های مختلف در خارج از کشور برگزاری ورک شاپ آواز برای علاقه‌مندان جزو برنامه‌ها بوده که خوشبختانه با استقبال خوبی برگزارشده است. این دوره‌ها به خاطر این برگزار می‌شود که تردد علاقه‌مندان به ایران برای آموزش دشوار است و این فرصت مناسبی برای یادگیری فشرده است.

درباره آخرین وضعیت راه‌اندازی ارکستر ۱۲ نفره بانوان بیشتر توضیح دهید.
اعضای گروه نغمه را ۱۲ هنرمند عرصه موسیقی اصل ایرانی متشکل از نوازندگان سازهای مختلف و آوازخوان تشکیل می‌دهند. هم‌اکنون مجوز فعالیت این گروه از سوی وزارتخانه صادرشده و برای اجرا در مرحله صدور مجوز اشعار هستیم و تا زمانی که مجوزی صادر نشود، نمی‌توانیم وارد مرحله تنظیم و آهنگسازی شویم.

در قدم نخست برای اجرای ویژه بانوان دنبال چه اشعاری خواهید بود؟
ارج نهادن به مخاطبان موسیقی اصیل ایرانی برای اعضای گروه و بنده مهم است. برای همین در ابتدا سراغ آثار قدیمی که بازخوانی نشده و یا کمتر شنیده‌شده، خواهیم رفت. خواندن اشعار و ترانه‌های خاطره‌انگیز جدای از حس نوستالژیک در زنده کردن آن آثار فاخر بسیار مهم است.

هدف شما از راه‌اندازی این گروه موسیقی چه بود؟
بانوان به‌عنوان بخشی از جامعه هستند و فعالیت آن‌ها در موسیقی اصیل ایرانی به‌عنوان برگی از هویت ما ایرانیان بر کسی پوشیده نیست. زنان دوست دارند، در عرصه هنر توانمندی‌های خود را بروز و ظهور دهند و به دلیل شناختی که از خانم‌های نوازنده و آهنگساز و نوازنده داشتم، با همفکری و همکاری این گروه را تشکیل دادم. تک‌تک ما در قابل جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، مسئولیت اجتماعی و رسالتی بر گردن داریم و در این وادی سرتاپا شور و شیدایی با رعایت حریم‌ها و چارچوب‌ها نباید از قافله عقب بمانیم.