سرها در گریبان است

آیت ماندگار- جهانگیر مصلی: براساس آمار وزارت بهداشت اکنون حدود یک چهارم جمعیت ایران دچار نوعی از اختلالات روانی از خفیف تا شدید هستند که ناشی از عوامل متعددی است. اختلالاتی که در صورت مراجعه به موقع می‌توان از مزمن شدن آنها جلوگیری کرد و جامعه‌ای سالم‌تر داشت.

همانطور که سلامت جسمی هر فرد از ارزش بالایی برخوردار است، سلامت روانی افراد نیز دارای اهمیت زیادی است. متاسفانه در اغلب موارد، بی توجهی به بیماری‌های روانی، به بروز بیماری‌های جسمی نیز منجر می‌شود. از جمله اختلالات روانی می‌توان به اضطراب، استرس، افسردگی، وسواس و هزاران مشکل دیگر اشاره کرد.

هیچ فرد و طبقه‌ای از بیماری‌های روانی مصون نیست، ولی افراد بیکار، فقرا، نوجوانان و زنان قربانی بیشتر در معرض خطر و البته خشونت هستند.

برخوردهای فیزیکی هنگام سوار شدن بر تاکسی و اتوبوس، رعایت نشدن حق تقدم هنگام رانندگی، جر و بحث بر سر کرایه تاکسی، اختلافات خانوادگی، اختلاف با دوستان و هزاران مشکل دیگر، از دلایل اصلی به خطر افتادن سلامت روان است؛ اما همیشه پیشگیری بهتر از درمان است.

احمد جلیلی روانپزشک می‌گوید: با پیشگیری می‌توان بیماری‌های روانی را ریشه کن کرد، این بیماری‌ها باید از سوی رسانه‌ها به مردم شناخته شوند البته مساله انگ زدایی نیز می‌تواند به این قضیه کمک کند.

وی تصریح می‌کند: اکنون بیش از دو هزار روانپزشک در کشور فعالیت دارند و می‌توانند به مردم گرفتار اختلالات روانی در اقشار و رده‌های سنی مختلف کمک کنند. چون تحقیقات نشان داده عوامل فردی ۲۵ تا ۳۰ درصد سلامت مردم را تأمین می‌کند و عوامل اجتماعی و محیطی بیشترین میزان تأثیر را در این زمینه دارد. 

ایرج حریرچی، سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز پیشتر گفته بود که یک چهارم جمعیت ایران و در برخی مواقع نزدیک به یک سوم آنها دچار علائم اختلالات روانپزشکی هستند که احتیاج به مداخله برای درمان دارند. درمان این علائم روانی صرفاً از طریق درمان در مطب حل نمی‌شود بلکه باید یک برنامه مبتنی بر اجتماع و جامع نگرانه برای این هموطنان داشته باشیم.

اینکه امروزه سر هر موضوعی مردم دچار تنش‌های روانی می‌شوند به کارهای کارشناسی نیاز دارد تا بتوانیم مردم را از این اختلالات روانی دور کنیم؛ اما باید دید که چرا این همه مناقشه و تنش در جامعه وجود دارد که باعث شده یک چهارم جمعیت ایران نیازمند دریافت خدمات روانی باشند.

عدم قبولی‌ها در کنکور در هر سال، وجود بیش از هزاران زندانی، چند میلیون معتاد، تغییرات سریع الگوی مصرف موادمخدر، خودکشی، میلیون‌ها بیکار، افزایش جمعیت زیر خط فقر مطلق، افزایش آمار دختران و پسران مجرد و دختران فراری از شواهد بارز اهمیت سلامت روان و ضرورت توجه به نیازهای بهداشت روان گروه‌های خاص است که باید بیشتر مورد توجه مسئولان اجرایی، کارشناسان و پزشکان قرار گیرد.

البته اجرای برنامه‌های سلامت روان شامل تأمین سلامت روانی و اجتماعی افراد جامعه، فراهم کردن خدمات بهداشتی درمانی به صورت قابل دسترس و مقرون به صرفه برای تمام افراد جامعه، شناسایی، درمان، مراقبت و توانبخشی بیماران روان، ارتقای آگاهی افراد جامعه و فرهنگ سازی، توانمندسازی کارکنان بهداشتی و درمانی در زمینه ارائه خدمات به بیماران و خانواده آنان، ایجاد نظام ثبت و گزارش دهی اختلالات روانی، تمرکززدایی در ارائه خدمات درمانی بر اساس دیدگاه سلامت روان جامعه نگر، جلب مشارکت افراد جامعه در بهره مندی از خدمات نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه، افزایش مقاومت و توان مقابله افراد جامعه در برابر عوامل ایجاد کننده اختلالات روانی و انگ زدایی از بیماران روانی و اختلالات روانپزشکی نیز بسیار تاثیرگذار است.

انجام خدمات مشاوره‌ای برای کاهش مشکلات ناشی از سلامت روان بسیار تاثیرگذاراست اما آمارها نشان می‌دهد که مردم تمایلی به انجام مشاوره ندارند که این موضوع نیز به عنوان یکی از مشکلات جدی در این زمینه است. 

سید کاظم ملکوتی، مشاور برنامه ملی پیشگیری از خودکشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌گوید: ۶۰ درصد افرادی که در کشور به خدمات سلامت روان نیاز دارند از این خدمات استفاده نمی‌کنند.

کنترل بیماری‌ها به درمان و مراقبت نیاز دارد، سلامت روان نیز از این موضوع مستثنی نیست و باید افرادی که از مشکلات و اختلالات روانی رنج می‌برند حتماً به روانپزشکان و مشاوران سلامت روان مراجعه کنند تا بتوانند علاوه بر حل مشکل خودشان، کمک کنند تا دیگر افراد جامعه نیز درگیر این اختلالات نشوند.

طبق آمارها و اطلاعات وزارت بهداشت، آسیب‌های اجتماعی و مسائل و اختلالات روانپزشکی در حاشیه شهرها بیش از مناطق شهری است و البته مراجعه مردم این مناطق به مراکز بهداشتی برای کنترل این مشکلات از شهرها بیشتر است.

علیرضا رئیسی، معاون بهداشتی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره وجود مشکلات روانپزشکی در جامعه می‌گوید: مشکلات و اختلالات روانپزشکی در حاشیه شهرها زیاد است. شاید به علت بهتر بودن خدمات دولتی افراد ساکن در این مناطق حاشیه‌ای بیش از مردم شهر به مراکز بهداشت مراجعه می‌کنند و خدمات سلامت روان را به صورت رایگان یا با بهای بسیار کم دریافت می‌کنند.

وی ادامه می‌دهد: وزارت بهداشت بعد از اجرای طرح تحول سلامت، افزایش کمی و کیفی خدمات سلامت روان را در دستور کار قرار داد. با اجرای این برنامه حدود ۱۶۰۰ کارشناس بهداشت روان به صورت نیروهای خرید خدمت در مراکز و شبکه بهداشتی کشور جذب و بکارگیری شدند.

رئیسی اضافه می‌کند: مسائل و اختلالات روانی به عوامل مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مربوط است و گاهی نمی‌توان یک عامل مشخص را در بروز این آسیب و اختلال معرفی کرد. پیشگیری از بروز این اختلالات واکسن ندارد بلکه باید با آموزش و مشاوره در طول زندگی، افراد را به سمت سلامت روان هدایت کرد.

وی آموزش خانواده و جامعه و پایدار بودن وضعیت اقتصادی و اجتماعی را در سلامت روان مؤثر می‌داند و می‌گوید: برای کنترل و کاهش اختلالات روانی توجه به همه ابعاد زندگی از جمله شغل، نیازهای فیزیولوژیک، آموزش، محیط زیست و بسیاری مسائل دیگر دخیل است.

معاون وزیر بهداشت با بیان اینکه اختلالات روانی موارد مختلفی از افسردگی، اضطراب، افکار منفی و خشونت خانوادگی را در بر دارد، تصریح می‌کند: طلاق هم اکنون یکی از عوامل مهم بروز اختلالات روانی در مردان و زنان است، برخی آمارها نشان می‌دهد که در برخی مناطق حتی از هر چهار ازدواج یکی به طلاق منجر می‌شود و این مساله نیز اختلالات روانی را افزایش می‌دهد.

محمدابراهیم مداحی، رئیس خانه روانشناسان نیز پیشتر گفته بود که اختلالات روانشناسی در ایران از ۱۵ سال پیش تاکنون هفت درصد رشد داشته است و از آمار ۱۸ درصدی در جمعیت به ۲۴، ۴ درصد رسید. اختلالات اضطرابی ۵، ۵ درصد و اختلالات افسردگی هشت درصد رشد داشته است. همچنین علائم اختلالات افسردگی هشت درصد کاهش داشته که نگران کننده است. 

وی ادامه می‌دهد: ۲۰ درصد کنترل اختلالات روان در حوزه وزارت بهداشت قرار دارد و این وزارتخانه ۵ تا 10 هزار میلیارد تومان پول در این زمینه اختصاص داده است. ۵۰ درصد اختلالات روان نیز مربوط به عوامل اجتماعی است و ۳۰ درصد آن مربوط به سبک زندگی و رفتار انسان‌ها می‌شود. 

وی بیشترین میزان اختلالات روان را در کشور در استان‌های مرکزی، یزد، اصفهان و لرستان عنوان می‌کند و می‌گوید: از نظر سلامت روانی استان‌های گلستان و قم در بهترین وضعیت به سر می‌برند. البته ۵۵ درصد اختلالات روانی به وضعیت مزمن تبدیل شده، گریبانگیر سازمان‌های مانند بهزیستی می‌شوند. 

علی اسدی، رئیس اداره سلامت روان وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی نیز در این باره و اینکه چرا برخی از مردم به روانپزشکان مراجعه نمی‌کنند، می‌گوید: سواد سلامت روان در جامعه ما نسبت به کل سواد سلامت کمتر است، متاسفانه همایش و کنفرانس‌ها درباره بیماری‌های روحی و روانی به حدی نبوده تا سواد سلامت روان مردم را بالا ببرد و باید به این نکته اشاره شود که مردم نسبت به برچسب و انگ خوردن در جامعه ترس دارند.

وی درباره تعداد روانپزشکان در کشور می‌افزاید: در مجموع حدود هزار و 700 روانپزشک در کشور داریم که بیشتر در شهرهای بزرگ مستقرند، بنابراین توزیع مناسب نیست. اینکه توزیع روانپزشکان مناسب نیست دلیلش این است در بسیاری از شهرهای کوچک امکانات لازمی را که برای گروه‌های متخصص در همه رشته‌های مختلف بایستی وجود داشته باشد کمتر است. مساله دیگر سهم اندک خدمات دولتی در حوزه بیماری‌های روانی است و بیشتر بار این مسئولیت را در حوزه بیماری‌های روانی بخش خصوصی به دوش می‌کشد.

اسدی اضافه کرد: مشکل عمده در رابطه با عدم مراجعه بیماران مبتلا به اختلالات روانی پوشش ندادن این خدمات از سوی بیمه‌ها است... متاسفانه بیمه‌ها خدمات روانپزشکی و روانشناسی را کمتر پشتیبانی می‌کنند و یکی از نگرانی ما همین است که چرا بیمه‌های تکمیلی هزینه‌های بیماری‌هایی را که به جراحی نیاز دارند، پرداخت می‌کنند ولی هزینه‌های روانپزشکی که رقم‌های سنگینی ندارد و در نهایت بیمار چند روز در بیمارستان بستری می‌شود، پوشش نمی‌دهند. 

وی معتقد است؛ پوشش بیمه‌ای برای خدمات روانپزشکی ضعیف است و در حوزه وزارت بهداشت سال‌هاست در حال پیگیری هستیم تا سقف پوشش دهی خدمات بالا برود البته حمایت بیمه‌ها از بیماران مبتلا به اختلال روانی نسبت به پنج سال پیش که پوشش دهی‌شان در بیمارستان‌های دولتی خیلی ضعیف بود بهتر شده ولی مطلوب نیست.

اسدی درباره شایع‌ترین اختلالات روانی در جامعه نیز اضافه می‌کند: شایع‌ترین اختلالات، اختلال افسردگی است که به تنهایی نیمی از جمعیت مبتلایان به اختلالات روانی را شامل می‌شود بعد از آن اختلالات اضطرابی است که ۱۴، ۶ درصد افراد جامعه به این اختلال دچارند. البته شایع‌ترین اختلال در این پیمایش اختلال افسردگی است که باعث شده با افراد دارای خلق افسرده زیاد مواجه شویم.

معاون اداره سلامت روان وزارت بهداشت درباره تعداد تخت اورژانسی برای بیماران روانپزشکی نیز می‌گوید: بر اساس اعلام نیاز و سطح بندی که وزارت بهداشت در سال ۹۴ -95 اعلام کرده بود، 16 هزار تخت نیاز داشتیم. تا قبل از طرح تحول سلامت هشت هزار تخت در بخش دولتی و خصوصی فعال بود، بعد از طرح تحول تقریباً هزار و 300 تخت به مجموع تخت‌های روانپزشکی اضافه شد که در حال حاضر 10 هزار تخت روانپزشکی در کشور داریم.

وی به موضوع سهم بودجه سلامت روان از مجموع بودجه سلامت کشور نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: تقریباً در آخرین برآورد سه بودجه سلامت روان سه درصد بوده است. این بودجه هم در حوزه پیشگیری استفاده می‌شود هم درمان. سهم بودجه سلامت روان کم است که به خاطر پایین بودن کل بودجه سلامت نسبت به نیاز جامعه است. اگر بودجه سلامت روان به پنج درصد برسد می‌شود بخشی از مشکلات بر طرف می‌شود.

مریم رسولیان، رئیس انجمن روانپزشکان ایران نیز می‌گوید: ۲۴ درصد مردم از طیف‌های مختلفی سنی به اختلالات روانی مبتلا هستند؛ که ۲۰ درصد دارای انواع اختلالات روانی به شکل خفیف و چهار درصد به شکل شدید دچار هستند.

وی اظهار می‌کند: نوسانات ارزی و بحران‌های اقتصادی ایجاده شده در کشور باعث احساس ناامنی و عدم حمایت‌های اجتماعی مردم می‌شود که ابتلا به انواع اختلالات روانی را در جامعه تشدید می‌کند. حجم وسیع مشکلات باعث کاهش کارایی فرد، افزایش اضطراب و استرس و به خطر افتادن سلامت روانی و جسمی افراد جامعه شده است. البته اینکه احساس بی عدالتی و نابرابری در جامعه زیاد شده، ممکن است اختلالات روانی را افزایش دهد.

رسولیان آموزش‌های عمومی و اجتماعی و آگاهی رسانی رسانه‌ها را در مورد کنترل و مدیریت استرس و اضطراب برای مردم بسیار ضروری می‌داند و تاکید می‌کند: دولت باید فشار اقتصادی را نیز از روی مردم بردارد تا با سلامت روان متعادل، جسم آنها نیز از بروز بیماری‌های مختلف در امان باشد.