اطلاعاتی درباره ویرایش متن

آیت ماندگار- ویرایش، واژه فارسی و اسم مصدر از ریشه ویراستن است و به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که در نتیجه آن، متن کتاب یا مقاله یا گزارش و به‌طور کلی هر پیام و خبری برای مخاطبان ساده، روان و قابل درک و پذیرفتنی‌تر می‌شود. ویرایش، اعمال مجموعه قوانین زبانی، نشانه‌گذاری و ساختارسنجی متن است و آن را علم و مهارتی آموختنی می‌دانند. موضوع علم ویرایش، تصحیح خطاها، حذف زواید و نواقص احتمالی خبر و تسهیل در فهم پیام و محتوای آن است. علم ویرایش با وجود تنوع منابع علمی، خبری، تبلیغاتی، تجاری، امروزه به‌منظور جذب مخاطب و تسهیل در فهم و استفاده بهتر این منابع، تدوین شده است. رعایت این اصول و معیارها ضروری است. شخصی که عمل ویرایش را انجام می‌دهد، ویراستار است. کار ویراستار، پیرایش (زینت‌دادن همراه با کاستن  زواید) و آرایش (زینت‌دادن همراه با کاهش حشو و زواید و افزودن کلمه یا عبارتی برای رفع پاره‌ای از کاستی‌ها، تسهیل فهم و درک آن) متن است. با توجه به عمومیت سوادآموزی و خواندن و نوشتن و اختصاص نداشتن فن نویسندگی در جایگاه حرفه‌ای خاص در کشور ما، وجود ویراستار در تصحیح متون، امری اجتناب‌ناپذیر است. مراحل ویرایش: 1- نسخه‌پردازی (ویرایش صوری) 2- ویرایش محتوایی 3- ویرایش زبانی.

ویرایش صوری: مرحله‌ای است که در آن ویراستار اثری را براساس ملاک‌ها و معیارهای شیوه‌نامه ناشر تصحیح و تنطیم می‌کند. در این نوع ویرایش، مسائل زیر بررسی می‌شوند:

اقسام کلمه، جمله، قواعد درست‌نویسی، غلط‌های رایج در کلمات و جملات، قواعد املای فارسی مثل جدانویسی و پیوسته‌نویسی کلمات و شیوه نوشتن اعداد در متن، شیوه نگارش نشانه‌های اختصاصی، تلفظ و املای کلمات بیگانه در خط فارسی، اصول نقطه‌گذاری در خط فارسی، آشنایی با مستندسازی پانویس‌ها، ارجاعات، پی‌نوشت‌ها،  تنظیم کتاب‌نامه، نمایه‌ها و فهرست‌ها، شیوه تنظیم نمودار، جدول‌ها و تصاویر.

ویرایش محتوایی: ویراستار علاوه بر اعمال فعالیت‌های نسخه‌پردازی به بررسی، نقد و اصلاح متن از نظر محتوایی و ساختاری نیز می‌پردازد.

ویرایش زبانی: مثل کاربرد اقبال به‌جای شانس و یا کاربرد غیرقابل‌انکار به‌جای انکارناپذیر.

ويراستاری و استفاده از ويراستار در انتشارات، قدمتي بالا دارد. به استناد برخي اسناد موجود، در گذشته افرادي به نام منشي، نسخه خطي را براي مولف ‌مي‌خواندند و با نظر او، آن را تصحيح مي‌كردند. همچنين در آن ایام، افرادي در سمت محبّر وجود داشتند كه نوشته‌هاي ديگران را مي‌آراستند و نظم مي‌بخشيدند. در مطبوعات دوره محمدشاه و ناصرالدين‌شاه افرادي بودند كه وظيفه داشتند سبك نگارش نويسندگان را به فهم عامه مردم نزديك كنند؛ يعني با دخل و تصرفاتي در متون، از دشواري نثر بكاهند و درك آن را براي مردم آسان‌تر كنند. نخستين فردي كه از اين گروه اقدام به اصلاح نوشته‌هاي نويسندگان مي‌داشت، ميرزا محمد جعفر اديب شيرازي بوده كه كاغذ اخبار (نخستین نشریه ادواری ایران) توسط او منتشر می‌شده است. همچنين ميرزا عبدا... خلجستاني در زمان مذكور به اصلاح صوري و محتوايي روزنامه‌ها مي‌پرداخته است.

ميرزا علي نائيني ملقب به صفا السلطنه، ميرزا محمود ملك الشعراي كاشاني، حكيم ساماني، ميرزا ابومحمد شيباني، ميرزاتقي كاشاني، ميرزا معتمدالدوله، مرتضي قلي، ميرزا عبدالوهاب محرم يزدي و محمود افشار از جمله افرادي هستند كه در دوره ناصري به كار ويرايش در مطبوعات ايران مشغول بودند. اولين شخصي كه به‌صورت جدي كار ويرايش را انجام‌ داده محمدعلي فروغي پسر ميرزا محمدحسين فروغي بوده است. براساس تجربه نگارنده روز به روز ضرورت وجود ویراستار در صحت و سقم هرگونه نوشته و جداسازی سره از ناسره، نمود بیشتری می‌یابد چون این علم با فرهنگ، گفتار و نوشتار عموم در ارتباط است و در استفاده از عبارت‌های خالی از اغلاط املایی و دستوری و استفاده بی‌دلیل از کلمات بیگانه نقش مهمی دارد؛ به‌خصوص در آثار مترجمان که منتقل‌کننده متون از زبان‌های دیگر هستند. فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز با تلاش بسیار، لغت‌هایی که مشابه آن در زبان فارسی وجود دارد را جایگزین الفاظ بیگانه کرده است و عمومی نمودن و آشنایی افراد جامعه با آن‌ها به‌عهده ویراستار و جامعه مطبوعاتی و صدا و سیما است. وجود ناظری دقیق در جامعه فرهنگی به‌عنوان ویراستار، باعث دقت بیشتر تولیدکنندگان محتوا برای جامعه شده و آنان را برای رعایت قواعد نوشتاری و عرضه پیام‌هایی بی‌نقص‌تر، ترغیب خواهد کرد.