مدیریت پایدار حوضه آبخیز

 این در حالی است که همزمان 227 هزار نفرسیل زده نیز نیازمند اردوگاه‌های اسکان اضطراری و موقت  شدند، به همین دلیل  مدیریت سیلاب و اتخاذ تدابیر هوشمندانه در فرایندهای فراگیر مهار سیل با سیاست گذاری‌های مطلوب، اجرای طرح‌های عمرانی و سازه‌های کنترل سیل یکی از اهم موضوعات ملی است که به وسیله آن می توانیم علاوه بر کاهش خسارت های ناشی از بارش های سنگین  با ذخیره سازی این نعمت الهی آن را از تهدید به فرصت تبدیل کنیم.

هوشنگ جزی، مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، در مصاحبه اختصاصی با پایگاه خبری نورنیوز درباره اقداماتی که در این سازمان برای مهار سیل انجام شده است گفت: آبخیزداری، مدیریت و استفاده صحیح از اراضی حوضه آبخیز طبق برنامه‌های از قبل طرح ریزی شده مشتمل بر مهار فرسایش، تنظیم جریان‌های سیلابی، رسوب گذاری و اصلاح پوشش نباتی و غیره است. به عبارت دیگر آبخیزداری مدیریت علمی حوضه آبخیز است که ضمن توجه به مسائل اقتصادی و اجتماعی و حفظ منابع آب و خاک در حوضه‌های آبخیز از علوم و تجربیات مختلف بهره گیری می‌کند، اجرای طرح‌های آبخیزداری می‌تواند تا حد زیادی از خسارات ناشی از سیل جلوگیری کند ضمن اینکه در مقابله با خشکسالی نیز اثر قابل توجهی دارد. درسال ۱۳۹۸ تزریق و تامین اعتبارات از حوزه صندوق توسعه ملی با عنایت مقام معظم رهبری، خروجی‌های مناسبی را در تحقق اهداف و پروژه‌های این حوضه رقم زد، بودجه ای معادل صد و پنجاه میلیون یورو که به ریال بعد از تبدیل ارزهای نیمایی حدود هزار هشتصد میلیارد تومان در ماه به انجام عمل آبخیزداری و آبخوان‌داری ( هدایت سیلاب به سفره های آب زیر زمینی) اختصاص پیدا کرد .

وی با تاکید برا ستفاده از ظرفیت صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح‌ های محوری که می تواند به موضوعات توسعه کشور کمک کند و همچنین اقدامات ضروری که به زیر ساخت‌های اهداف اصلی کشور کمک کند افزود: مبلغ این اعتبار نزدیک نوروز به دو هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کرد یعنی در مجموع در سال ۹۸ ازمحل صندوق توسعه ملی حدود دو هزار میلیارد تومان اعتبار برای عملیات و پروژه‌های حوضه آبخیزداری و آبخوان‌داری در کشور برداشت شد  و 900 پروژه آبخیز در سال گذشته به اتمام رسید.

مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها ادامه داد: اقداماتی که با بودجه سال 98 شروع شد درسال 99 هم ادامه خواهد داشت این اقدامات شامل: اجرای اقدامات مکانیکی مثل سازه ها، سدها، نه برای ذخیره آب بلکه برای کنترل سیل، فرسایش و رسوب، اجرای اقدامات بیولوژیک مانند مدیریت و حفاظت از مراتع کشور و توسعه جنگل کاری‌ها در حوضه‌های آبخیز و ارتقاء پوشش گیاهی است که می‌تواند به کنترل فرسایش و حفظ ذخیره سازی منابع آبی و کاهش تبخیر کمک کند. مقداری ازمنابع مالی این اعتبارات برای بحث‌های مدیریتی کنار گذاشته شد، کار با مردم، مباحث ترویجی، حفظ مالکیت دولت، حفظ انفال و... است اگر بحث مالکیت را در حوضه‌های آبخیزی تثبیت کنیم این اقدامات می‌تواند در بحث نگهداری موثرتر باشد بنابراین از یک مجموعه اقدامات سازه‌ای و بیولوژیکی استفاده کرده‌ایم تا به اهداف خود برسیم .

وی ادامه داد: آن چیزی که در بحث آبخیز داری اهمیت دارد و در حال اجرا است موضوع مدیریت آب نیست وظیفه مدیریت و سیاست‌گذاری در حوزه منابع آبی با وزارت نیرو است. آنچه که در آبخیزداری اتفاق می افتد در مدیریت پایداری حوضه آبخیز از بالاترین نقطه‌ای که بارش اتفاق می‌افتد تا جایی که بارش از یک حوضه خارج می شود است و مجموعه عملیاتی که به حفظ پایداری کمک می کند. منظور از حفظ پایداری این است که ما بتوانیم پوشش گیاهی یک حوضه را حفظ و فرسایش را کاهش دهیم تا بتوانیم رسوب را کنترل و سیل را مدیریت کنیم یعنی خسارت سیل را کاهش دهیم .

متاسفانه خروجی‌های منفی‌ای که به دلیل عدم مدیریت درست در کشور وجود دارد باعث شده که سالانه حدود ۲۵۰میلیون متر مکعب رسوب و خاک وارد سدهای کشور می‌شود. وقتی فقط به سد سازی بپردازیم و به مدیریت حوضه آبخیز آن توجه نکنیم باعث می‌شود سدی ساخته شود که پیش بینی حجم برای آن انجام نشده و به جای آن که آب  داخل آن جمع شود خاک با ارزش کشور که حداقل برای یک سانتیمترش ۷۰۰سال زمان نیاز است تا تشکیل شود را وارد مخزن سدها کنیم که هم سد را از حیز انتفاع می‌اندازیم و هم  خاک را از دست می‌دهیم، پس باید مدیریت فرسایش و رسوب را انجام دهیم که وظیفه آبخیزداری است. این بودجه که در سال 97 نیز حدود 200 میلیون  دلار بوده برای کمک به فراهم کردن بستر آبخیزداری است تا جلوی خسارت‌های سیل گرفته شود.

دکتر جزی با اشاره به زلزله اخیر و تاثیر آن بر روی سدهای کشور گفت: وظایف جمع آوری اطلاعات  فعال شدن گسل ها بر عهده سازمان زمین شناسی و مدیریت بحران است و اثرات آن را هم باید وزارت نیرو رصد و پایش کند اما آن چیزی که من می توانم به لحاظ تخصص سازمانی بگویم درمورد زمین لغزش ها و حرکت های توده‌ای زمین است این بارش‌ها فقط سیل را بر اثر عوارض تخریبی به همراه نداشت تعداد نقاط بسیار زیادی زمین لغزش‌ها در کشور فعال شده، زمین لغزش حرکت توده‌ای بخشی از خاک در اراضی شیب‌دار است به طور کامل شسته شده و یکجا پایین می ریزد به عنوان مثال در رصد بارش در استان گلستان متوجه شدیم که افزایش بیش از 20 تا 50 برابر زمین لغزش‌های فعال به وجود آمد. این زمین لغزش‌ها برای ما حیاتی هستند زیرا وقتی فعال می شوند زمین، یک دامنه توده‌ای خاک را از دست داده و این خاک به آب راه‌ها و به پشت سدها رفته و می‌تواند جاده‌ها را خراب کرده و با ایجاد فرسایش شدید خاک جنگل‌ها و درختکاری‌های کشور را از بین ببرد و باعث شست و شوی آنها شود. بنابراین موضوعی که امسال به شدت به آن توجه ویژه خواهیم کرد بحث زمین لغزش‌ها و حرکت‌های توده‌ای و بحث گالی‌ها و فرسایش‌های خندقی است که به عنوان مثال در منطقه چابهار روزی 20 هزار هکتار گسترش فرسایش های خندقی را داریم که خیلی از اراضی  که مردم با سختی و کم آبی در آن کشت می‌کنند را در خود می بلعد و از دست می‌دهند و این موضوع روستاها را با تهدید جدی مواجه می‌کند. امسال اقدام های جدی در منطقه چابهار و دشتیاری که گالی ها در آن به شدت فعال هستند را در برنامه قرار دادیم.

 

منبع: نورنیوز