مخاطراتی که مراقبان بیمار آلزایمری را تهدید می‌کند

آیت ماندگار- تعداد سالمندان در جهان و ایران در حال افزایش است. سالمندان با چالش‌های جسمی و روانی متعددی روبه‌رو هستند. یکی از شایع‌ترین مشکلات در آن‌ها اختلال دمانس و افسردگی است. دمانس از جمله بیماری‌هایی است که سالمندان را دچار وابستگی می‌کند. آلزایمر رایج‌ترین نوع دمانس و نوعی اختلال مغزی مزمن پیش‌رونده و ناتوان‌کننده است که با اثرات عمیق بر حافظه، هوش و توانایی مراقبت از خود همراه بوده و با نقص در تکلم، انجام فعالیت‌های حرکتی، شناخت مناظر و یا افراد آشنا، اختلال عملکرد، برنامه‌ریزی، نوآوری، سازمان‌دهی و استدلال انتزاعی همراه است.

افراد مبتلا به دمانس به خاطر اختلال در شناخت و مشکلات عملکردی و رفتاری، برای انجام فعالیت‌های عادی زندگی روزمره، به دیگران وابسته هستند. نیازمندی زیاد و پیچیده‌بودن این نیازها ممکن است باعث استرس و ناراحتی مراقبین شود و فشارهای جسمی و روانی زیادی را به خانواده بیماران تحمیل کند.

به گفته پژوهشگران این مطالعه «با پیشرفت مراحل بیماری آلزایمر، نیاز بیمار به مراقبت افزایش می‌یابد به طوری که در مراحل انتهایی، بیمار نیازمند مراقبت ۲۴ ساعته می‌شود. بنابراین، بار اصلی مراقبت از بیماران مبتلا به آلزایمر برعهده خانواده بیمار است که این مسأله بسیاری از جنبه‌های زندگی مراقبان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. افزایش فشار بر مراقبت‌کنندگان پیامدهای چندی همچون مراقبت ناکافی از بیمار، رها کردن بیمار، انزوای خانواده، قطع امید از حمایتهای اجتماعی، اختلال در روابط خانوادگی را در پی خواهد داشت».

متاسفانه در ایران خدمات حمایتی از مراقبت‌کننده ها در سطح پایینی قرار دارد. بنابراین تعیین میزان فشار مراقبتی و به دنبال آن برنامه‌ریزی برای کاهش این فشار و تعیین و بررسی ارتباط آن با وضعیت روانی مراقبین سالمندان آلزایمری می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت کلی مراقبت‌کنندگان و به موازات آن ارتقای کیفیت مراقبت از بیماران آلزایمری داشته باشد. به همین دلیل پژوهشگران دانشگاه‌های شاهد، علوم پزشکی بقیه‌الله (عج)، علوم پزشکی مازندران و پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی تهران در مطالعه‌ای به بررسی ارتباط اضطراب و افسردگی و فشار بار مراقبتی در مراقبان سالمندان مبتلا به آلزایمر پرداختند.

اکرم شفیع‌زاده خولنجانی، مجیده هروی کریموی و همکارانشان در این پژوهش، ۳۱۵ مراقب ۲۰ تا ۸۵ ساله که مراقبت مستقیم از سالمندان مبتلا به آلزایمر را به مدت حداقل شش ماه برعهده داشتند، مورد بررسی قرار دادند. جمع‌آوری داده‌ها در سال ۱۳۹۸ و در انجمن آلزایمر ایران انجام شد.

برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسش‌نامه فشار بار مراقبتی و پرسش‌نامه‌های افسردگی و اضطراب بک استفاده شد و داده‌های به دست‌آمده با استفاده از نرم‌افزار های آماری تحلیل شدند.

در پرسش‌نامه بار مراقبتی، «محدودیت‌های زمانی»، «فشار تکاملی یا احساس رشد و تحول نسبت به هم‌سالان»، «فشار جسمی»، «فشار عاطفی» و «فشار اجتماعی یا احساس مورد قدردانی قرار نگرفتن و طرد شدن» اشخاص مراقبت‌کننده مورد بررسی قرار گرفت.

داده‌های به‌دست‌آمده از پرسش‌نامه‌ها نشان داد که حدود ۵۵ درصد سالمندان آلزایمری این مطالعه زن، درجه آلزایمر آن‌ها متوسط تا شدید و اکثر مراقبین نیز زن بودند. تعداد ۱۸۴ نفر از مراقبین با سالمند آلزایمری زندگی می‌کردند و حدود ۸۵ درصد از مراقبین همسر یا فرزند بیمار بودند.

نتایج این مطالعه نشان داد که بیشتر مراقبان فشار متوسط تا شدیدی را تحمل می‌کنند (۶۵/۹ درصد). حدود ۴ درصد از آن‌ها دارای افسردگی شدید و حدود ۹ درصد اضطراب شدیدی داشتند. بین فشار بار مراقبتی و افسردگی و اضطراب مراقبین ارتباط معناداری وجود داشت. به این معنا که هرچقدر فشار بار مراقبتی بیشتر باشد، افسردگی و اضطراب مراقبین بیشتر می‌شود.

پژوهشگران این تحقیق می‌گویند: «در تحقیق حاضر سنجش فشار بار مراقبتی به صورت کمی صورت گرفت، که می‌تواند در تعمیم نتایج تحقیق محدودیت ایجاد کند. چرا که ممکن است مراقبان فشارهایی را تجربه کنند که از طریق پرسش‌نامه استفاده شده در این تحقیق قادر به اظهار و بیان آن نباشند. سنجش فشار بار مراقبتی به صورت کیفی و بررسی آن در فرهنگ ایرانی با توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی ایران برای محققان بعدی می‌تواند به نتایج مطلوب‌تر و دقیق‌تری در جامعه مراقبان سالمندان آلزایمری منجر شود».

محققان با اشاره به اهمیت سلامت مراقبان بیماران سالمند مبتلا به آلزایمر، توصیه کردند: «سیاست‌گذران در حوزه سلامت و بهداشت توجه بیشتری به مسایل و مشکلات مراقبان سالمندان آلزایمری داشته باشند تا از بروز مشکلات جسمی و روان‌شناختی بیشتر در آنان پیشگیری شود».

نتایج این مطالعه تابستان ۱۳۹۹ در جدیدترین شماره فصل‌نامه پژوهش پرستاری ایران، منتشر شده است.