قاره سبز، سبز می‌ماند؟

اتحادیه اروپا بستر انجام بسیاری از تحقیقات آینده پژوهی بوده و در گسترش این دانش سهم بسزایی داشته است. نگرانی نسبت به آینده این اتحادیه و همچنین حفظ ثبات و یکپارچگی آن از دلایل اصلی استقبال از آینده پژوهی در قاره سبز است.
استراتژی آینده پژوهی درک کامل چشم انداز یک وضعیت خاص و گزینه هایی است که پیش روی یک تصمیم گیرنده است. قبل از مشخص کردن استراتژی، مهمتر آن است که پیش بینی و درک مناسبی از خود، دشمنان، زمان و جایی که واقع شده ایم داشته باشیم. هنگامی که دانش مناسب و استراتژی برنده را داشته باشیم، می توانیم بدون جنگ در مناسبات ملی و جهانی پیروز شویم. این بنیان آینده پژوهی برای کسانی است که در راس قدرت هستند.
مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی به موضوع آینده پژوهی در اتحادیه اروپا پرداخت و نوشت که کمیسیون و پارلمان اتحادیه اروپا شامل دو نهادی است که عمیقا از آینده پژوهی حمایت می کند و در تلاش است تا بر اساس یافته های آن به سیاست گذاری و قانونگذاری بپردازد. اندیشه آینده، فضای مناسبی را برای رشد و گسترش آینده پژوهی در اتحادیه اروپا فراهم کرده و همچنین اتحادیه عمیقا فعالیت های آینده پژوهی را در ساختار سازمانی خود نهادینه کرده است.
دامنه فعالیت های آینده پژوهی اتحادیه اروپا گسترده و شامل امور اقتصادی و مالی، نظام حکمرانی، زیست محیطی و آب و هوا، آموزشی، بهداشت و ... است.

آینده اتحادیه اروپا
اتحادیه اروپا قبل از هر چیز باید چالش های گوناگون و اصلی برای بقای خود را به عنوان کلیتی یکپارچه شناسایی و سناریوهای احتمالی پدیدار شدن بر بستر این چالش را معین کند. این سناریوهای چالش برانگیز برای بقای اتحادیه اروپا به شکلی یکپارچه در بر گیرنده فاکتورهای متعدد سیاسی و اقتصادی داخلی تا فاکتورهای بین المللی خارج از این اتحادیه است.
اولین چالش اساسی در برابر آینده اتحادیه اروپا، ظهور قدرتمند جنبش های راستگرای افراطی است که با توسل به شیوه های عوام فریبانه و پوپولیستی می کوشند تا خروج از این اتحادیه را راه حلی برای خروج از مشکلات گوناگون جوامع خودشان تبلیغ کنند. اگرچه اکنون بعد از غلبه بر بحران اقتصادی جهان رشد اقتصادی به اتحادیه اروپا برگشته و منطقه یورو ثبات اقتصادی را به چشم خود دیده، اما نرخ رشد اقتصادی پایین بوده و در حوزه کشورهای مدیترانه بیکاری هنوز بالا است. یونان نیز در لبه فروپاشی قرار دارد و بازارهای فرانسه و ایتالیا نیز اطمینان خاطر لازم را ندارند.
افزون بر آن، هنوز هم مهاجرت برای آینده این اتحادیه مهم است. شمار افرادی که از خاورمیانه و آفریقا به سمت این اتحادیه مهاجرت می کنند در چند سال اخیر به طور بی سابقه ای افزایش یافته است. علیرغم تلاش برای رسیدن به توافقی محکم با ترکیه برای بستن مجاری ورود پناهجویان، اما هنوز هم روزانه صدها نفر از طریق قایق خود را به دریای مدیترانه می زنند.
با توجه به چالش های پیش رو در اتحادیه اروپا، سران کشورهای عضو این اتحادیه پارسال در شصتمین سالگرد قرارداد رم، در ایتالیا دور هم جمع شدند و به تامل درباره مسائل پیش روی این اتحادیه در آینده پرداختند. اجلاس رم فرصتی برای تامل درباره وضعیت اتحادیه اروپا و نگاه به آینده سیاست های مربوط به یکپارچگی آن بود. در اعلامیه پایانی این اجلاس سران کشورهای اروپایی آمادگی خود را برای مواجهه با چالش های پیش روی آینده اعلام کردند. ایجاد اروپایی امن و مطمئن، با ثبات و مرفه و اروپایی با سلامت اجتماعی و قدرتمندتر در صحنه جهانی چهار محور اصلی اعلام شده برای کار جمعی و مشترک این کشورها در آینده بود.

 آینده پژوهی در اتحادیه اروپا
به گزارش مرکز پژوهش های مجلس، اتحادیه اروپا به طور مستقل دارای چندین کانون فکری مهم است که مستقل از کشورهای عضو به انجام پروژه های مختلف آینده نگاری در حوزه های گوناگون علمی، سیاست، اقتصادی، بین المللی و ... می پردازد. شورای عالی اروپا به عنوان یکی از ساختارهای سازمانی آینده پژوهی مسئول تعریف جهت گیری های سیاسی کلی و اولویت های اتحادیه اروپا است. این شورا سه بازوی اصلی اجرایی دارد که عبارتند از شورای وزیران، پارلمان و کمیسیون اتحادیه اروپا.
پارلمان اتحادیه اروپا یکی از مکان های اصلی فعالیت های آینده پژوهی این اتحادیه است. عمده این فعالیت ها را با این شعار آغاز می کند که «آینده پژوهی علم پیشگویی نیست بلکه آفریدن گزینه های ممکن درباره آینده است». یافته های دانش آینده پژوهی در خدمت قانونگذاران پارلمان قرار می گیرد تا با نگاهی به آینده به پیشنهاد و تصویب قوانین بپردازند.
کمیسیون اتحادیه اروپا نیز به دلیل مرکزیت و مسئولیت های فراوان تعریف شده برای آن در ساختار سازمانی این اتحادیه، مکان تجمیع بسیاری از فعالیت های آینده پژوهی اتحادیه اروپا است. یکی از پروژه های بزرگ آینده پژوهی تحت نظر کمیسیون اتحادیه اروپا، اتصال پروژه پژوهشی «آسمان آبی» است که می کوشد معیار و محکی برای رصد کردن فعالیت های آینده پژوهی و آینده محوری در اروپا باشد.
پروژه «آینده برای توسعه منطقه ای» برای تاثیر گذاری واقعی بر سیاست های بلند مدت توسعه منطقه ای طراحی شده است. تاکید این پروژه بر استفاده از ابزارهای دقیق در پژوهش های آینده پژوهی است. پروژه تحقیقاتی «رصد علوم و تکنولوژی های در حال ظهور» از پروژه هایی بود که در سطح اتحادیه اروپا به طور موفقیت آمیزی انجام شد. هدف این پروژه تعمیق دانش آینده پژوهی در سطح داخلی قاره اروپا و همچنین در سطح جهانی بود.

 پروژه‌های انجام شده اتحادیه اروپا در حوزه آینده پژوهی
برنامه «چشم انداز 2020» بزرگترین برنامه تحقیقات و نوآوری در اتحادیه اروپا است که تا کنون با 80 میلیون یورو بودجه در طول بیش از هفت سال (2014 تا 2020) با هدف جذب سرمایه گذاری خصوصی و بهره مندی ایده های ناب از آزمایشگاه به بازار ارائه شده است. از اهداف کلی و عمومی این برنامه می توان به افزایش سرمایه گذاری در حوزه توسعه پایدار و پژوهش و نوآوری در حوزه آب و هوا، تکمیل کردن دیجیتالیزه شدن در حوزه پژوهش و نوآوری، انعطاف پذیری اجتماعی و نوآوری در حوزه بازار اشاره کرد.
پروژه «آینده دانش: انتخاب های هوشمندانه برای اروپای 2050»، پژوهش کلانی است که در سال 2015 کمیسیون اتحادیه اروپا آن را نوشته است. این پروژه پژوهشی بر آینده پژوهی دگرگونی های بلند مدت نظام های اروپایی در حوزه پژوهش، نوآوری و آموزش عالی متمرکز است.
با توجه به اهمیت اتحادیه اروپا در مناسبات جهانی، پروژه آینده نگاری این اتحادیه در آینده جهانی دارای وزن و اهمیت و به نوعی نشان دهنده سمت و سوی احتمالی آینده است. بنابراین رصد دقیق پروژه های این اتحادیه و برنامه ریزی در راستای همسویی با آن با توجه به توانایی ها و محدودیت های کشورمان می تواند ما را از مسیر پیش روی آینده جلو برد و موجب رشد و اعتلای جامعه ایرانی شود.

شماره 56 دوهفته نامه آیت ماندگار