این امید بود که اگر کودتا تحقق نمییافت و اتفاق دیگری هم نمیافتاد، بهتدریج اصلاحاتی انجام میگرفت که مملکت به سمتوسوی متعادل و مناسبی پیش رود بعضی مشکلاتی که امروز داریم کاهش مییافت. این کودتا که در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ شمسی اتفاق افتاد یکی از مهمترین کودتاها ازلحاظ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و مهم ازلحاظ بینالمللی به شمار میرود. بخصوص از جهت ضرباتی که به دستاوردهای صنعت نفت پس از ملی شدن بر اقتصاد ما وارد کرد ملت ایران در اسفند ۱۳۲۹ در داخل ایران ملی کردن صنعت نفت را علیرغم میل استعمارگران انگلیس و سایر دشمنان ملت، به تصویب مجلس رساند. به دنبال آن برای دفاع از این عمل سیاسی مهم نخستوزیر، دکتر محمد مصدق در شورای امنیت و سپس در دادگاه بینالمللی لاهه حضور به هم رساند و از وجهه قانونی ملی شدن صنعت نفت دفاع کرد و خوشبختانه مورد تأیید قرار گرفت. دکتر مصدق در طی ۲۷ ماهی که حکومتش به طول انجامید با توطئههای فراوانی روبهرو شد و این کودتا عمدهترین ضربه است که بر پیکر ملی شدن صنعت نفت وارد آمد. دکتر مصدق دربی ملی کردن نفت، مجبور شد با دولت انگلیس قطع رابطه کرده و از تز ملی شدن دفاع کند. درواقع سنگینترین ضربهای بود که به دنبال خلعید و اخراج انگلیسها و تا حد قطع روابط دو کشور پیشرفت اما چنانچه میدانیم به خاطر کارشکنیهای حکومت بریتانیایی میتوانست در بازار فروش نفت در سطح بینالمللی، نفت را بفروش برساند. این کارشکنیها شامل ممانعت از عرضهٔ نفت ایران در بازار بینالمللی و توقیف کشتی نفت ایران که از دریای سرخ عبور میکرد در عدن لنگر انداخت و از حرکت بهسوی مقصدش جلوگیری شد. درنتیجه بر اقتصاد ایران ضربهٔ مهلکی وارد شد که اگر پیشبینیهای دولت دکتر مصدق نبود وضعیتی نظیر تحریم ایران در زمان حاضر بود. سیاستمداران انگلیس میدانستند که آمریکا نسبت به نفت ایران و مشارکت دران نظر دارد و سعی کردند در طول زمان با مذاکراتی که با آمریکاییها میکنند راه چارهای برای باز پس گرفتن نفت ملی شده بیابند و چون مصدق سرسختی نشان میداد حاضر نبود قطرهای از نفت ایران بهوسیله استعمار بینالمللی به تاراج رود. آخرین حیلهٔ استعمارگران بعد از شکست خوردن نخستوزیری قوامالسلطنه طرح یک کودتای با شرکت انگلیسها و عمالشان در ایران و همچنین سیا، از آمریکا و وابستگانشان در ایران وعدهای از ایرانیان خائن بود. بهاینترتیب که دکتر مصدق که یک حکومت قانونی و مردمی بود از مصدق سلب و شاه را که گوشبهفرمان استعمارگران بود جانشین حکومت ملی کند. شاه همینکه از لو رفتن کودتا مطلع شد بلافاصله عازم بغداد و بعدازآن روم شد و همراه ثریا فرار کرد. در داخل حزب توده شروع به فعالیت کردند و برای تحریک مردم مجسمههای شاه را از میدانها پایین آوردند و شلوغی ایجاد کردند که معلوم نیست این عملیات از سوی تودهای انگلیسی بود یا تودههای روسی. با افشا شدن کودتا برخی از ملیّون، میتینگهایی بر پا کردند و با فحاشی و بدوبیراه گفتن سعی داشتند همه را تحریک کنند بنابراین مردم به گمان اینکه کودتا تمامشده و قضیه خاتمه پیداکرده اعلام جمهوری کردند و در حالت بحرانی به سر میبرند غافل از اینکه طراحان کودتا یک برنامه سه چهار مرحلهای دارند و هر مرحله بهوسیله مرحله دیگر تکمیل میشود. این بود که در ۲۸ مرداد عدهای را به راه انداختند که از مردم عادی، نظامیان، اعضا و روسای باشگاههای ورزشیهای باستانی مثل شعبان جعفری ... طیب و گروه دیگری از کسبه که بهوسیله اسدا... رشیدیان رئیس اصناف بازار تهران هدایت میشد در مواردی به مغازههای مردم حمله میکردند و اجناس را چپاول میکردند و کسی نمیتوانست جلوی آنها را بگیرد چنین کودتایی بود که نهفقط علیه استقلال سیاسی مملکت و ضرر و زیان مردم تمام شد بلکه درنتیجه یک دیکتاتوری خونآشام بیستوپنجساله را بر کشور تحمیل کرد و مردم ۲۵ سال تلاش کردند تا اثرات این کودتا از دامن ملت بهوسیله انقلاب اسلامی پاک شود.
شماره 17 دوهفته نامه آیت ماندگار