اخلاق در سیاست

يكى از كهن‏ ترين و در عين حال جدى‏ ترين مسايل در سیاست، بيان نسبت اخلاق با سياست است. بدون شک هر آنچه در سطح فردي اخلاقي است، در سطح اجتماعي و سياسي و براي دولتمردان نیز اخلاقي مي باشد و هر آنچه براي يكايك شهروندان غيراخلاقي است، براي حاكميت  نيز غيراخلاقي به شمار مي رود. اگر دروغ براي افراد بد است، براي حاكميت نيز بد است و اگر شهروندان نيز بايد صداقت پيشه كنند، حكومت نيز بايد به مانند مردم صداقت پيشه كند. لذا هيچ حكومتي نمي تواند در عرصه سياست، خود را مجاز به ارتكاب اعمال غيراخلاقي بداند و مدعي شود كه اين كار، لازمه سياست و از الزامات اقدام سياسي است یا وانمود نماید که به اخلاق پایبند است در حالیکه تظاهر نماید برای عوام فریبی، اين قاعده هيچ استثنايي ندارد. از اين منظر، اخلاق مقدمه سياست و درآمد آن به شمار مي رود و سياست، وسيله تحقق و اجراي فضايل اخلاقي است. اهل قدرت در گذشته اگر می خواستند شخصی مسوول و صاحب اخلاق را پیدا کنند، ابتدا به خانواده و پیشینه تربیتی اش نگاه و توجه می کردند. به عبارت بهتر آنها علاوه بر تشخیص استعدادهاي فردی شخص مورد نظر، به وضعيت خانوادگي وي نیز می نگریستند. از سویی دیگر نگاه افلاطون و ارسطو به دو مقوله اخلاق و سياست، اينگونه بوده است، چرا كه آنان معتقد بودند كه: «بين دولت و جامعه يا اقتصاد و سياست يا اخلاق و سياست يا دين و سياست و يا فرهنگ و سياست، فرقي نيست. انسان، يعني شهروند. هر فعاليتي در جامعه توسط شهروندان، داراي ماهيت سياسي است. در بینش امام علی(ع) نیز حکومت و حاکمیت امانتی است نزد نخبگان و حاکمان که می‏بایست از آن جهت بسترسازی و ایصال به کمال و سعادت انسان استفاده شود. به نحوی که هرگونه دخل و تصرف و سوء استفاده از قدرت برای ارضای غرایز نفسانی و منافع شخصی مورد نکوهش قرار گرفته است. ازدیدگاه امام علی(ع) یگانه راه پیشرفت و سعادت انسان‏ها در زندگی سیاسی این است که باید مولفه‏ها و آموزه‏های اخلاقی را در حوزه سیاست وارد کنند. در نهایت ایشان از یک «سیاست اخلاقی» دفاع می‏کند. امروزه نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان مدلی موفق از حکومت اسلامی بهترین خاستگاه عملی نمودن اخلاقی ترین سیاست در بین نظامات سیاسی دیگر است. مطمئنا حکومت ایده آل اسلامی، حکومتی خواهد بود که همه کارگزاران و عناصر آن در رعایت و به کارگیری اخلاق در همه عرصه های سیاسی و کشورداری پیشتاز بوده و ادعای اخلاقی بودن از ظاهر و گفتار به عمل و كردار سرايت كند. متاسفانه خیانتی که برخی سیاست مداران به ظاهر دین دار در طول تاریخ به جامعه اسلامی و مردم کردند این بود که با دوری از اخلاق در سیاست، فی الواقع دین را ابزاری برای دنیاطلبی های خود دیدند. حال سوال اینجاست، آیا پس از انقلاب اسلامی فکری برای احیای اخلاق در سازمان های کشور کرده ایم؟ یا کماکان دچار این وهم هستیم که با دیکته کردن دستورالعملها می توان بدنه حکومت را آغشته به اخلاق حسنه کرد، روندی که خود اخلاق را وسیله ای برای کسب قدرت کرد. روزگاری بود که حضرت رسول(ص) می فرمودند من برای کرامت اخلاقی مبعوث شده ام. در آن روزگاران کرامت آدمی با پیشینه اخلاقی اش پیوند داشت.

شماره 3 دوهفته نامه آیت ماندگار