از چادگان تا اردستان در پی کاوه آهنگر

آیت ماندگار- هرازگاهی برخی افراد و یا اقوام برای هویت‌سازی روستا، شهر و یا زادگاه خویش اقدام به نوشتن مکتوبات و یا حتی ساختن سازه‌هایی می‌کنند تا ناحیه محل زادگاه خود را پررنگ جلوه دهند، ولوله‌ای که هم‌اکنون نه تنها ایران، بلکه بیشتر نقاط جهان را دربرگرفته است. در این میان کم نیستند نام‌های تاریخی و اساطیری که برخی آن را منتسب به زادگاه خویش دانسته و حتی برایش شناسنامه نیز تدارک دیده‌اند. با این وجود و بنا به گواهی تاریخ، هویت برخی از آثار باستانی و تاریخی، به‌ویژه پس از اسلام که در پیچ و خم‌های تاریخی گم شده بودند با گمانه‌زنی به تاریخ اساطیری و متون دینی، رنگ و بویی دیگر گرفت. به‌عنوان نمونه و بنا به نوشته ادموند باسورث، تاریخ‌نگار بریتانیایی در کتاب حضور ایرانیان در جهان اسلام، 70 سال حاکمیت سلوکیان یونانی بر ایران و نزدیک به 500 سال فرمانروایی پارتیان بر این کشور کافی بود تا مردم، تنها نامی از هخامنشیان پارسی بدانند و چون از خواندن خط میخی عاجز بودند به گمانه‌زنی درباره بناهای تاریخی بازمانده از گذشته پرداختند. رویدادی که پس از اسلام نیز از سر گرفته شد و ساختاری دیگر به خود گرفت، چنانکه مثلاً پرسپولیس، پایتخت باشکوه هخامنشیان را منتسب به جمشید پادشاه پیشدادی ایران، تخت جمشید و یا پایتخت جمشید نامیدند، آرامگاه کورش کبیر را در پاسارگاد، مشهد مرغاب یا قبر مادر حضرت سلیمان گفتند، آتشکده آذرگشسب در شیز آذربایجان و نزدیک تکاب را که در دوره ساسانیان ویژه پادشاهان و سپاهیان بود، به‌نام پیامبر پادشاه یهودیان، تخت سلیمان نام گذاشتند و مسجدی تاریخی را که پیش از آن آتشکده بود و بدون سوخت معمول همواره روشن بود، مسجد سلیمان نامیدند. شهری که هم‌اکنون در میان کوه‌های زاگرس قرار دارد و بعدها معلوم شد سوخت اصلی آتشکده آن از حفره‌ای که گاز نفت به بیرون نشت می‌کرده موجب روشنایی‌اش بوده است. 

از دیگر سو نباید از نظر دور داشت که از دوران فرمانروایی پارتیان تا پایان حاکمیت ساسانیان بر ایران، هفت خانواده فئودال بزرگ بر ایالات اصلی سرزمین ایران فرمان می‌راندند و دودمان‌های پادشاهی را با دادن خراج و نیروی نظامی تقویت می‌کردند که از میان آن‌ها می‌توان به خاندان سورنا در سیستان و بخش‌هایی از خراسان، خاندان زیک در آذربایجان و قفقاز، خاندان کارن که از کویر مرکزی تا نهاوند را در تملک داشت و با خاندان مهران در ری پیوند خویشاوندی مستحکمی برقرار کرده بود، خاندان اسپهبد در تبرستان و گرگان، خاندان اسفندیار که از مرز قلمرو خاندان مهران در ری تا مرزهای آذربایجان را زیر نگین داشت و نیز خاندان سلطنتی ساسانی که ایالت پارس و بنادر را در اختیار داشتند اشاره کرد. خاندان‌هایی که بنا به نوشته تازه‌ترین تالیفات در این حوزه همچون کتاب زوال و فروپاشی ساسانیان نوشته بانو دکتر پروانه پور شریعتی، پس از استقرار دولت اشکانی و آغاز نگارش تاریخ اسطوره‌ای ایران، به استمراری درازمدت در تاریخ این کشور رسیدند و پس از عبور از دوران ساسانیان، سده‌هایی چند را هم پس از اسلام تاب آوردند، اما نام‌ها و آثاری از خود را در تاریخ ایران به یادگار نهادند.

با تکیه به این مکتوبات، یکی از مهم‌ترین مکان‌های استقرار قوم پارت که با نام اشکانیان در تاریخ ایران شناخته می‌شوند، سرزمین پارتیکان یا پرتیکان است که امروزه استان اصفهان نامیده می‌شود. بدین ترتیب که هرچند زادگاه این قوم یعنی پارتیان، دشت خاوران و بخش‌هایی از جمهوری ترکمنستان امروزی به اضافه خراسان بزرگ و گرکان بوده، اما بعدها و پس از ایرانبانی و به‌دست گرفتن حکومت، بخش مهمی از ایلات و طوایف این قوم به ناحیه ایران مرکزی یعنی اصفهان و پیرامون آن کوچانده شدند تا به پایتخت جدید اشکانیان یعنی سلوکیه یا تیسفون در عراق امروزی نزدیک‌تر باشند و در صورت لزوم، بزرگان و جنگاوران خود را به دربار پادشاه گسیل دارند. در این میان، گویای این واقعیت که پارتیان در استان اصفهان سکونت داشته‌اند، نام مکان‌های کهن و گویشی است که از آن دوران قدیم تاکنون به یادگار مانده است. نام‌هایی هم‌چون برزاوند، ورنوسفادران، ورنامخواست، اُمهران، فهره، کاوه، آب کاوه، محله کاوه، مزار کاوه، شیده، زواره و مهاباد که همه برآمده از تاریخ و فرهنگ پارتیان است و نیز گویش پهلوی شمالی که ژوزف میخائیلویچ اورانسکی دانشمند زبان‌شناس روسی و شادروان محمد محیط طباطبایی بر درستی آن به پارتیان تاکید کرده و مانند جزایری هنوز هم در استان اصفهان از سده، خورزوق، گز برخوار، کمیشچه، نائین، اژیه، ورزنه، زفره، اردستان، بادرود، طرق رود، ابیانه، قهرود، میمه و خوانسار به حیات خود ادامه می‌دهند. گویشی که بنا به نوشته میرسیدعلی جناب در کتاب الفاظ و گويش محلات مختلف اصفهان، در یکصد سال پیش در شهر اصفهان نیز بدان تکلم می‌شد و اکنون واژه‌هایی چند از آن در میان گویشوران زبان فارسی اصفهانی به یادگار مانده است.

بنابراین ضمن ارج‌نهادن به مزار کاوه آهنگر، قهرمان اساطیری و ضداستبداد ایران در روستای مشهد کاوه واقع در شهرستان چادگان و ناحیه فریدن و مردمان دلاور و سلحشور آن، بایستی یادآوری کرد چون خاندان قارن یا کارن که منتسب به قوم پارت بود و ایالت پارتیکان یا سرزمین پارت‌ها را در ایالت اصفهان زیر نگین و تحت فرمانروایی داشت، بنابراین دور نیست اگر بگوییم در جای جای این ایالت پهناور، برای خویش و به‌نام خویش آثاری هم‌چون قنات، آرامگاه، دهکده و حتی محله ساخته باشد چنان‌که یکی از محلات شش‌گانه قدیم اردستان هنوز هم به‌نام کاوه آهنگر و به گویش پهلوی، معنای کاوه‌دان یا جایگاه و زادگاه کاوه دارد و حتی قنات یا کاریزی به‌نام آب کاوه در این شهر در جریان است.

ناگفته نماند که شهرداری اصفهان نیز چند سالی است به یادبود کاوه آهنگر، میدان آزادی یا دروازه شیراز اصفهان را با تندیس این قهرمان قیام ملی ایرانیان مزین کرده است.