ناکارآمدی ستاد بحران

حادثه تلخ زلزله چند روز قبل منطقه غرب کشور بار دیگر نشان داد که دولت و ستاد بحران دارای ساختاری غیرعلمی، غیرفنی، دولتی و ناکارآمد است. سوانح و حوادث طبیعی در نزدیک به 40 سال انقلاب بیانگر آنست که هنوز در کشور ما یک ستاد فرماندهی واحد، چابک، منسجم و هماهنگ و قدرتمند برای امداد و نجات و عملیات‌های اورژانسی و اضطراری وجود ندارد. همواره چه قبل و چه بعد از انقلاب ثابت شده است که ستادهای مردمی به مراتب از ستادها و سازمان‌های دولتی کارآمدتر و مفیدتر در امدادرسانی و کمک‌رسانی بوده‌اند، چرا؟ جای هیچ شک و تردیدی نیست که دولت همانطور که در بخش‌های اجرایی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی با مداخله مستقیم هرگز موفق نبوده در بخش بحران‌ها و حوادث هم نمی‌تواند قدرتمند و موفق عمل کند. یک مثال ساده: کسانی که جنگ هشت ساله ایران و عراق را به خاطر دارند می‌دانند که تمام شکوه و عظمت پیروزی‌های جنگ در دفاع مقدس توسط مردم به دست آمد و اگر می‌خواستیم جنگ را با نیروهای سازمانی و حکومتی به پیش ببریم شاید سال‌ها طول می‌کشید و در آخر هم به نتایج ظفرمند و شکوهمند فعلی دست پیدا نمی‌کردیم. همین مسئله در سال‌های پس از جنگ و در دوره سازندگی اتفاق افتاد. زمانی که ستاد بازسازی مناطق جنگی تشکیل شد و به حضور امام راحل رفتند ایشان یک رهنمود تاریخی به این هیات دادند و فرمودند: بازسازی را هم مثل جنگ بدانید و آن را از طریق مردم حل کنید. به طور خلاصه اگر بخواهیم در رابطه با ساختار نیمه دولتی و نیمه مردمی ستاد بحران و شرح وظایف آن سخنی بگوییم ذکر چند نکته به نظر ضروری می‌رسد:

1- ستاد بحران می‌تواند به فرماندهی وزارت کشور و متشکل از شوراها و کمیته‌های دولتی و مردمی باشد که هر کدام به فراخور ساختارش ماموریت‌هایی را در سوانح و حوادث به عهده بگیرد.

2- عضوگیری و آموزش همه مردم در ستادهای داوطلبانه نظیر هلال احمر، بسیج، اورژانس، آتش نشانی، مددکاری اجتماعی، بهزیستی و امثال آن کاری دائمی و در طول سال باشد.

3- برای هر یک از نهادهای دولتی و غیردولتی و مردمی شرح وظایفی تدوین شود.

4- رسانه‌های ملی و عمومی، دولتی و غیردولتی در طول سال موظف به آموزش‌های مستمر باشند.

5- همه ستادها و گروه‌های امدادرسان در یک نمودار تشکیلاتی کاملاً به هم پیوسته و به صورت سلسله مراتب تعریف شده باشند.

6- ساختار ستاد فرماندهی و تمامی ستادهای زیرمجموعه از استان‌ها تا شهرستان‌ها و روستاها بایستی در یک طبقه بندی منطقی و مشابه طبقه بندی‌های نظامی قابل فراخوان و آماده باش باشند.

7- پس از وقوع هر حادثه اولین و مهمترین ماموریت، آواربرداری است که نیاز به ماشین آلات سنگین و مهارت‌های ویژه دارد در حالی که در حال حاضر نیروهای امداد و نجات فاقد دستگاه و ماشین آلات سنگین هستند. شاید این ماموریت بهتر باشد به شهرداری‌ها، راه سازی‌ها، شرکت‌های ساختمانی و امثال آن داده شود.

8- به موازات آواربرداری، مسئله انتقال مصدومین از امور فوریتی و اورژانسی است و در این رابطه تمام مراکز درمانی دولتی و غیردولتی بایستی دارای وظیفه مشروح و ابلاغی باشد.

9- همزمان با انجام دو مسئله ضربتی و فوریتی آواربرداری و انتقال مصدومین مسئله اسکان موقت است که در این رابطه بایستی در تمام شهرها و روستاها به تعداد کافی سوله‌های ورزشی و فرهنگی احداث شود که در طول سال به فعالیت عادی مشغول و در زمان حادثه در اختیار ستاد بحران باشد.

10- همزمان با درمان مصدومین و اسکان بازماندگان مصیبت دیده، مشاوره‌ها و نظارت‌های اجتماعی، فرهنگی، روان‌درمانی و روان‌پزشکی بسیار لازم و ضروری است و مانع از بروز ناهنجاری‌های انسانی – اجتماعی خواهد شد.

11- حفظ امنیت و کنترل مناطق آسیب دیده از نظر مسائل و خطرات غیرقابل پیش‌بینی و جلوگیری از جرم و جنایت بایستی توسط نهادهای امنیتی و انتظامی برقرار شود.

12- تامین و تضمین خسارت‌های وارد شده به مردم آسیب دیده وظیفه آحاد مراجع دولتی و نهادهای مردمی است و در این رابطه هرگونه مداخله مستقیم دولتی باعث خرابی کارها و طولانی شدن سازندگی بعد از حادثه می‌شود. حتماً بایستی بخش خصوصی و خیریه‌ها به میدان بیایند و دولت تنها با نظارت، هدایت و حمایت بخش خصوصی آن‌ها را در سازندگی مناطق حادثه دیده یاری رساند.

13- تدوین و تصویب بیمه همگانی در تمام شئون زندگی شهروندان اعم از: بیمه حوادث، درمان، مسکن، شغل و... بایستی آنچنان روان، آسان و سریع باشد که بتواند در اولین روزهای حادثه تمام شهروندان آسیب دیده را تحت پوشش گرفته و از آلام و رنج‌های جسمی، روحی و روانی مردم مصیب‌زده بکاهد.

خلاصه مطلب آنکه دولت همانطور که به تنهایی نمی‌توانست جنگ هشت ساله و دفاع مقدس را اداره کند بدون حضور و همکاری مردم حتی در مدیریت یک حادثه کوچک مثل ساختمان پلاسکو هم ناتوان و عاجز است. تنها هنر دولت‌ها باید نظارت، هدایت و حمایت از گروه‌های مردمی باشد آنگاه خواهیم دید که سیل عظیم و قدرت بی‌نظیر مردم چگونه با انسجام، نظم، شور و عشق به میدان می‌آیند و تمام مراحل سوانح و حوادث را به عهده می‌گیرند و به نحو احسن به انجام می‌رسانند.