کنترل هوشمند در کمین کووید ۱۹

آیت ماندگار- جهانگیر مصلی - خبرنگار: فقط در بخش اقتصادی، برآورد می‌­شود تا خرداد ۱۴۰۰ میلیاردها دلار به بدنه نحیف اقتصاد خسارت وارد شده است. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده بود رشد تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۰ در صورت نبود کرونا به رقم ۴۶۳ میلیارد دلار برسد اما به دلیل همه‌گیری کرونا این میزان را به ۳۹۳ میلیارد دلار کاهش داد که نشان از زیان ۷۰ میلیارد دلاری اقتصاد ایران از این ویروس مهلک است.

فرهاد دژپسند وزیر سابق اقتصاد نیز در اردیبهشت‌ماه امسال، خسارت کرونا به اقتصاد ایران را به اندازه ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی اعلام کرده بود.

همچنین براساس پژوهش سال گذشته «پژوهشکده سیاست­‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف» در اقتصاد ایران، در اثر این محدودیت­‌ها و قرنطینه‌­ها، به بخش­ هتل‌­ها و رستوران‌­ها، حمل‌ونقل و تولید مواد معدنی نفتی و شیمیایی و غیرفلزی، بیشترین آسیب و به بخش‌­های مدیریت عمومی، برق و ماشین‌آلات و پست و ارتباطات، کمترین آسیب رسیده و در مجموع، کاهش درآمد داخلی کشور براثر شیوع این بیماری بین ۵.۶۵ تا ۶.۶۳ درصد بوده است.

به طور کلی وقتی صحبت از کنترل هوشمند می­‌کنیم، دو ابزار یا عامل دخیل در اجرای این روش در نظر هستند؛ نخست استفاده از داده‌­های همگانی در موضوع‌های مربوط به شغل، تزریق واکسن، ابتلای بیماری و یا کرونامثبت بودن است که با ابزارهای فناوری هوشمند قابل پایش و استحصال هستند.

دوم، همکاری بین‌­دستگاهی برای اجرا و کنترل پایش‌­های روزانه، به‌گونه‌ای که به جای عموم مردم، فقط متخلفان از واکسیناسیون و مبتلاها به ویروس، اعمال محدودیت یا جریمه شوند. به عبارت دیگر در قالب طرح کنترل هوشمند، قرار است به جای محدودیت برای همه مردم و همه مشاغل، کسانی که واکسن نزده‌اند و یا اکنون ناقل ویروس کرونا هستند، به‌گونه‌ای هوشمند شناسایی و مشمول برخی محدودیت‌­ها و جرایم شوند.

لازمه این اقدام، بارگذاری و تجمیع اطلاعات لازم و مورد نیاز از سوی دستگاه‌­های مربوطه از جمله ادارات دولتی و عمومی، وزارت بهداشت، پلیس راهور و اصناف در سامانه‌ای با عنوان سکوی مدیریت جامع هوشمند کروناست. برای این منظور از سامانه‌ای به نام امید استفاده می‌­شود که با همکاری وزارت کشور و وزارت بهداشت راه‌اندازی شده است.

با درک این خسارت‌ها و چند ماه پس از پیک مرگبار پنجم در ایران، مدتی است که خبر از اجرای طرح‌های هوشمند کنترل کرونا به گوش می­‌رسد؛ بعد از چند نوبت تاخیر در اجرای این طرح، احمد وحیدی وزیر کشور و رئیس قرارگاه عملیاتی ستاد ملی مقابله با کرونا گفته، فاز نخست طرح هوشمند کنترل بیماری کرونا قرار است از شنبه ۲۰ آذرماه در سراسر کشور اجرایی شود. 

او درباره مراحل اجرایی این طرح بر بستر «سامانه امید» گفته «دستگاه­‌های اجرایی»، «حمل‌ونقل درون شهری»، «واحدها و فعالیت‌­های صنفی»، «حمل‌ونقل برون شهری و «تردد خودروهای شهری، علمی، تحقیقاتی و آموزشی» شامل ۵ مرحله اجرای طرح مدیریت هوشمند بیماری هستند.

طرح کنترل هوشمند، پیش از این در چند استان کشور (قزوین، کردستان و آذربایجان غربی) عملیاتی شده و بر پایه تجربه‌های حاصل از آن، قرار است به صورت کشوری اعمال شود.

نخستین استان در طرح نمونه (آزمایشی) استان قزوین بوده که از مهرماه گذشته در زمان‌هایی شامل اجرای طرح‌­های هوشمند مقابله با کرونا بوده است. در قزوین حدود ۴۰ هزار واحد صنفی و ۸ هزار راننده تاکسی درون‌شهری فعالیت می‌کنند که براساس آمار سامانه‌­ها، بیش از ۸۰ درصد واکسینه شده‌ بودند؛ به همین دلیل اجرای این طرح در قزوین ابتدا در حوزه اصناف و حمل‌ونقل عمومی متمرکز شده بود که براساس آن، اصناف و کسبه باید یک «کیو آر کد» دریافت و بر شیشه مغازه و فروشگاه خود نصب کنند تا اطلاعاتی همچون وضعیت سلامت، واکسیناسیون و تست کرونای آنها برای مشتریان با استفاده از اسکن از گوشی‌­های هوشمند مشخص شود.

در بخش حمل‌ونقل عمومی نیز پیش‌بینی شده بود که استفاده‌­کنندگان از تاکسی‌­ها بتوانند از طریق پلاک خودرو این اطلاعات را دریافت کنند. سیدجمال حسینی رئیس کمیته پایش، ارزیابی و نظارت ستاد پیشگیری و مقابله با کرونای استان قزوین، چندی بعد از اجرای طرح در این استان گفته بود، عملکرد دستگاه‌­ها و نهادهای استان قزوین در اجرای آزمایشی این طرح رضایت‌­بخش بوده و ایرادها و اشکال‌های طرح نیز بیشتر متوجه دستگاه‌­های ملی است که در حال رفع هستند.

در مجموع بررسی نظرها و نتایج این روش جدید در پایش کرونا نشان می­‌دهد در صورت اطلاع‌­رسانی گسترده و توان‌­افزایی سامانه­‌های هوشمند موجود و اتصال آنها به هم، می‌­توان امیدوار  بود که به‌زودی از محدودیت­‌های سنتی گذشته خلاص خواهیم شد و اقنصاد کشور بعد از حدود  دو سال، نفسی تازه خواهد کرد.

تجربه برخی کشورها نشان می‌­دهد در صورت همه­‌گیری گسترده و عدم تزریق واکسن به اندازه لازم، محدودیت‌­های هوشمند بی‌نتیجه خواهد بود؛ همچنان که در انگلیس و آمریکا،  قرنطینه هوشمند از موج اول و در تابستان سال گذشته آغاز شد اما این سیستم به‌ دلیل تعداد بالای مبتلایان جوابگو نشد و عملا نتوانستند برای تمام بیماران محدودیت‌های هوشمند را اجرا کنند؛ آن هم در زمانی که روزانه ۳۰ هزار بیمار جدید به امار قبلی افزوده می‌شد.

با وجودی که بسیاری از کشورها ناگزیر به اجرای محدودیت­های همگانی و گسترده بودند و تنها بعد از فروکش کردن نسبی بیماری، اقدامات هوشمند را در دستور کار قرار دادند، برخی کشورها از همان ابتدا مدیریت هوشمند را آغاز کردند و مانع از گسترش بیماری شدند؛ عمده این جوامع، کشورهایی بودند که از تجربه ویروس «سارس» درس­آموخته بودند؛ یکی از بهترین کشورها، کره‌جنوبی بود که پیش از توصیه‌های دارویی و درمانی و حتی واکسن، سیستم نظارتی هوشمند ردیابی (track and trace) را برای پیداکردن موارد ابتلا و قرنطینه آنها همچنین پیگیری «افراد در تماس با مبتلایان» اجرا کرد.

در استرالیا اما افزون بر انزوا و انسداد شهرهای آلوده و دیگر اقدامات، رصد دیجیتال تماس‌های مردم از جمله موارد کنترل هوشمند بود که توانست در مهار کرونا موثر باشد. اقدام‌­های هوشمند نظارتی بر تماس‌­های شهروندان در کشور ویتنام به گونه‌­ای شدیدتر اجرا شد و همراه با اخذ جریمه باورنکردنی «۱۲ سال زندان» برای افراد بدون ماسک، توانست موج­‌های بمیاری را مهار کند.

در چین اما با تکیه بر فناوری تلفن همراه و داده‌های گسترده، از یک سیستم «کد بهداشتی» مبتنی بر رنگ برای کنترل سفرهای مردم و مهار شیوع کرونا استفاده شد. در این روش به هر شهروند یک کدهای کیو آر (QR)  به عنوان شاخص وضعیت سلامتی او اختصاص یافت و شهروندان بدون این برنامه قادر به ترک مجتمع‌های مسکونی خود یا ورود به بیشتر اماکن عمومی نبودند.

خوشبختانه در حال حاضر روند واکسیناسیون در کشور نشان می‌­دهد که وقت مناسبی برای تغییر شیوه مدیریت ستنی کروناست؛ برخی کارشناسان معتقدند قرنطینه‌های هوشمند در هر جامعه‌ای با توجه به سرعت واکسیناسیون و این که چه میزان از افراد یک کشور واکسینه شده باشند قابل تغییر بوده و تنها نیازمند به‌­روز­رسانی و بومی‌­سازی براساس مناسبات اجتماعی و فرهنگی آن کشور است. در آستانه اجرای سراسری کنترل هوشمند، تعداد دُزهای تزریق شده واکسن از مرز ۱۰۹ میلیون عدد گذشته؛ به‌گونه‌­ای که نزدیک به ۵۹ میلیون نفر دُز اول و حدود ۴۹ میلیون نفر هم دُز دوم واکسن را دریافت کرده‌اند و شمار دُز سومی‌­ها به ۲ میلیون نفر نزدیک شده است.

تجربه سویه‌­های جدید کرونا نشان می‌­دهد هیچ چشم‌­انداز مسلم و قطعی درباره تاریخ پایان کرونا وجود ندارد و با توجه به جمیع تجربه‌های جهانی، مدیریت و کنترل هوشمند بهترین گزینه برای مقابله با کرونا و کاهش آثار کووید-۱۹ است.