گاف وزیر نیرو درباره حقابه هیرمند/ محرابیان وزیر جمهوری اسلامی است یا وزیر افغانستان؟

این مسئله موجب قطع منبع زندگی حدود ۵۰۰ هزار سیستانی، کاهش چشمگیر پرندگان بومی سیستان، انقراض گاو سیستانی، تنگدستی و ناامنی‌های متعاقب آن به واسطه فعالیت قاچاق مواد مخدر و گروه‌های تروریستی، مهاجرت گسترده سیستانیان به مناطق شمالی ایران و زوال روزافزون صنایع دستی سیستان شده است.

در طول سال‌های پس از انقلاب، دولت ایران تلاش کرده از احقاق حقوق مردم سیستان از سهم آب هیرمند دفاع کند اما اخیرا و  در آستانه هفته دولت سال ۱۴۰۲ علی‌اکبر محرابیان وزیر نیروی دولت سیزدهم در گفت‌وگوی تلویزیونی مطالبی را گفته که تعجب همگان را برانگیخت.

گاف‌های دولت رئیسی درباره حقابه هیرمند

او درباره حق‌آبه هیرمند گفته «همکاران ما بازدیدی از ایستگاه آب‌سنجی دهراود هیرمند صورت دادند. این بازدید نشان داد خشکسالی در افغانستان نیز جدی است و بهتر است که اطلاعات تکمیلی را وزارت امور خارجه بدهد.»

هر چند محرابیان به پیگیری حقابه تأکید کرد، ولی بدون اشاره به جزئیات سخنانش درباره خشکسالی در افغانستان و اینکه چگونه با یک بار بازدید بدون دریافت اطلاعات سال آبی از یک ایستگاه آب‌سنجی به این نتیجه دست یافته، به همین نکته اکتفا و موضوع را به پیگیری وزارت خارجه تقلیل داد.

کارشناسان بخش فنی و حقوقی آب می‌دانند که بررسی میانگین بارش دوره‌ای در یکبار بازدید از ایستگاه آب‌سنجی میسر نبوده و همچنین ایستگاه آب‌سنجی دهراود تنها ورودی آب به رود هیرمند را نشان می‌دهد. این در حالی‌است که امیرعبدالهیان وزیر امور خارجه درباره بازدید هیات ایرانی پیش‌تر تاکید کرده بود که از سد کجکی «بازدید» شده، اما «به طرف مقابل گفته‌ایم باید تیم ما از سرچشمه بازدید کند.» اما در گزارشی که تسنیم منتشر کرده ذکر شده که «متاسفانه در این سفر، مقامات طالبان، اجازه بازدید از مخزن سد کجکی را که در تصاویر ماهواره‌ای مشخص است، به تیم فنی ایران ندادند.» و تنها هیات فنی ایران از ایستگاه آب‌سنجی بالادست رودخانه هیرمند در افغانستان بازدید کرده است.

«محمد جوانبخت» معاون وزیر نیرو نیز پیش‌تر گفته بود: «هیات کارشناسی ایران پس از مشاهده میزان آب رودخانه در ایستگاه آب‌سنجی دهراود، خواستار تحویل فوری حقابه جمهوری اسلامی ایران شده است.  ایستگاه آب‌سنجی دهراود در بالادست بند کجکی است که میزان آب وارد شده به رودخانه هیرمند را محاسبه می‌کند. این محاسبه نشان می‌دهد که امسال پرآب یا کم‌آب بوده است.

این سخنان جوانبخت در تضاد صحبت‌های وزیر نیرو است و به این نکته تاکید دارد که حقابه هیرمند بدون هیچ بهانه‌ای باید دریافت شود و بهانه خشکسالی در افغانستان مردود است.

از آنجا که تصاویر ماهواره‌ای نشان از پربودن مخزن سد دارد، نمی‌توان به صرف بازدید از مرکز آب‌سنجی وضعیت آبی منطقه را تخمین زد. هر چند که در معاهده‌ای که بین ایران و افغانستان منعقد شده، در هر شرایطی (کم‌آبی و پرآبی) سهم ایران به نسبتی از ۲۲ متر معکعب بر ثانیه الزامی است.

وزیر نیرو از قطعنامه هیرمند بی‌خبر است؟

سوال مهمی که مطرح می‌شود این است که آیا وزیر نیرو از مفاد این قطع‌نامه مطلع است؟ او که در سخنانش در تلویزیون به‌گونه‌ای هم حق را به افغان‌ها داد و هم توپ را به زمین وزارت امور خارجه انداخت، یک‌بار دیگر نشان داد که سعی دارد دوره وزارت خود را به خوبی و خوشی بگذراند تا کارنامه‌ای به ظاهر موفق برای خود فراهم کند.

لازم به ذکر است که نزدیک به دو ماه پیش گمانه‌زنی‌ها در خصوص انتقال محرابیان به وزارت صمت شدت گرفته بود و این نکته که او از بدنه وزارت نیرو نیست و عدم اطلاع وی از مسائل مهم آب و برق، تصمیمات وی را تنها در جهت عبور بی‌تنش از دوره وزارتش معطوف ساخته است.

بحران آب و سیستان و بلوچستان

این روز‌ها حال سیستان و بلوچستان خوب نیست. کم‌آبی در فصل گرما همراه با گرد و خاک ناشی از باد‌های صد و بیست روزه، امان مردم استان را بریده است. دو ماه از فصل تابستان می‌گذرد، اما برنامه‌ای برای سیستان و بلوچستان ارائه نشده است.

گویا همچون گذشته حفر چاه، تنها نسخه وزیر نیرو برای تامین آب شرب است. این در حالی است که نشانه‌ها از عمیق‌تر شدن چاه‌ها و کم‌آب شدن بستر‌های زیرزمینی در نتیجه برداشت‌های بی‌رویه دارد، که حتی نه تنها صدای کارشناسان، بلکه اعتراضات به مجلس نیز کشیده شده است.

یادمان نرود که محرابیان در آغاز وزارت خود و اولین گفت‌وگوی تلویزیونی مطالبی درباره آب مطرح کرد که نگرانی‌ها را نزد کارشناسان افزایش داد. صحبت‌های غیرکارشناسی او درباره آب‌های ژرف نشان از مشاوره غلط به او و تعجیل در تصمیمات مهم وزیر داشت. اما امروز همه می‌دانند که در خصوص حقابه بدون هیچ تردیدی طرف افغانی معاهده را نقض و صحبت‌های محرابیان مبنی بر کم‌آبی در افغانستان جایی برای بحث ندارد.

به گفته حبیب‌الله دهمرده نماینده مردم زابل، زهک، هیرمند و نیمروز و هامون در مجلس «در طول سال‌ها بند‌های انحرافی کوچک و بزرگ متعددی توسط طرف افغانی در مسیر هیرمند ایجاد شده است، لذا این بخش از متن توافق نقض شده و ما حق داریم برای بررسی موضوع از ابتدای مسیر حرکت حقآبه تا ورود به ایران بررسی‌هایی را انجام دهیم و هر تغییر غیر‌طبیعی باید توسط طرف مقابل برطرف شود.»

او در ادامه می‌گوید: طرف افغانی تاکنون نگفته است که به تعهد خود پایبند نیستم، اما در عمل این پایبندی را نشان نداده است، البته امسال ممکن است میزان بارندگی کاهش پیداکرده باشد، اما در سال‌های گذشته حجم بارندگی قابل توجهی در میان حوزه و در سرشاخه‌های هیرمند داشتیم، با این حال حدود یک میلیارد متر‌مکعب آب به ناحق به سمت گودزره منحرف شده، و در کل اراده‌ای برای هدایت آن به سمت کشور ما از سمت طرف افغانی وجود ندارد. آب هیرمند نه مورد استفاده خود افغانستانی‌ها است و نه به سمت ایران هدایت می‌شود و بخش عمده این آب هدر می‌رود.

صحبت‌های نماینده مجلس از بحث هیرمند که در سایت «پاون» یعنی وبسایت وزارت نیرو منتشر شده است، گویا به هیچ عنوان جایی در تفکرات وزیر نیرو ندارد. حرف‌های محرابیان در تلویزیون این نکته را به ذهن متبادر ساخت که آیا او وزیرجمهوری اسلامی ایران است یا وزیر نیروی افغانستان؟

افسانه‌ای به نام حقابه هیرمند

به گزارش رویداد۲۴ معاهده حقابه ایران از رود هیرمند بین ایران و افغانستان مشتمل بر یک مقدمه و ۱۲ ماده و ۲ پروتکل ضمیمه در ۲۲ اسفند ۱۳۵۱ تصویب شد. ماده اول معاهده آب می‌گوید: «دستگاه آب‌شناسی دهراوود صرفاً به‌عنوان (محضاً بحیث) شاخص محاسبه جریان شناخته شده است.» در ماده دوم آمده: «مجموع مقدار آبی که از رود هیرمند (هلمند) در سال نرمال آب و یا سال مافوق نرمال از طرف افغانستان به ایران تحویل داده می‌شود، منحصر است به متوسط (اوسط) جریان ۲۲ متر مکعب در ثانیه.» همچنین در معاهده تاکید شده که «ماده پنجم - افغانستان موافقت دارد اقدامی نکند که ایران را از حقابه آن از آب رود هیرمند (هلمند)، که مطابق احکام مندرج مواد دوم و سوم و چهارم‌این معاهده تثبیت و محدود شده است، بعضاً یا کلاً محروم سازد.»

سیاست عدم شفافیت خبری در وزارت نیرو محرابیان در حوزه‌های مختلف علی‌الخصوص برق که منجر به تصمیمات نابخردانه‌ای همچون کم‌کردن ساعت کاری کارکنان و قطع برق صنایع در جهت رضایت شهروندان و در نتیجه کاهش تنش در جامعه صورت گرفت، اما در موضوع آب جوابی منفی خواهد داشت.

بحث آب با برق بسیار متفاوت‌تر است. اگر در موضوع برق تا یک‌ماه آینده و آغاز پائیز احتمال کاهش کم‌ترازی باشد، لیکن در بحث آب از یک‌ماه دیگر موضوع برعکس است. هر چند که در زمستان بهانه کمبود گاز دلیل ناترازی در برق عنوان خواهد شد. کارشناسان معتقدند تنها نسخه وزارت نیرو نگاه به آسمان در فصل پائیز است که اگر بارش‌ها از اواسط پائیز آغاز نگردد، بحران آب جدی و جدی‌تر خواهد شد. این نکته‌ای است که در صحبت‌های وزیر نیرو در آستانه هفته دولت وجود نداشت.