عصر ارتباطات و ارتباط انسان‌ها با یکدیگر

ارتباط انسان‌ها، سنگ بنای جامعه انسانی است و بدون آن هرگز فرهنگ به عنوان خصیصه جامعه انسانی پدید نمی‌آمد. از جانب دیگر با گسترش ارتباطات الکترونیک، جوامع جدید از جوامع پیشین متمایز شده که برخی این تمایز را عصر ارتباطات می‌خوانند. در عصر ارتباطات، روابط بین انسان‌ها را با یکدیگر ارتباط اجتماعی می‌گویند. قبل از اینکه بخواهیم بدانیم تعریف ارتباط اجتماعی چیست باید واژه ارتباط را از لحاظ لغوی بررسی کنیم. ارتباط از نظر لغوی واژه‌ای عربی است؛ از باب افتعال که در فارسی به صورت مصدری به معنای پیوند دادن، ربط دادن و به صورت اسم مصدر به معنای بستگی، پیوند، پیوستگی و رابطه استعمال می‌شود. ادوین امری مفهوم ارتباط در معنای عام را(با توجه خاص به ارتباط اجتماعی) چنین تعریف می‌کند: «ارتباط عبارت است از فن انتقال اطلاعات، افکار و رفتارهای انسانی از یک شخص به شخص دیگر به طور کلی هر فرد برای ایجاد ارتباط با دیگران و انتقال پیام‌های خود به ایشان از وسایل مختلف استفاده می‌کند. مثلاً وقتی انسان با نگاه یا لبخند نشاط خود را به دیگری نشان می‌دهد؛ یا هنگامی که  شخصی به شخص دیگر صبح بخیر می‌گوید و با بیان شفاهی دوستی و صمیمیت خویش را به او می‌فهماند، به همین ترتیب، موقعی که انسان به دیگری نامه می‌نویسد، با بیان کتبی مقصود خود را به نظر او می‌رساند و با وی ارتباط برقرار می‌سازد.» در تعریفی بسیار موجز، لاند برگ، شراگ و لارسن، ارتباط را عبارت از انتقال معانی یا پیام از طریق نمادهایی چند می‌دانند .به نظر این سه دانشمند‌، زمانی که انسان‌ها از طریق چند به تاثیر بر یکدیگر می‌پردازند، در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته‌اند. ارتباط را می‌توان جریانی دانست که در طی آن دو نفر یا بیشتر به تبادل افکار، نظرات، احساسات و عقاید خود می‌پردازند و از طریق به کار بردن پیام‌هایی که معنایش برای کلیه آن‌ها یکسان است، به انجام این امر مبادرت می‌ورزند.» از جانب دیگر، چارلز کولی به عنوان یکی از معتبرین محققان این رشته، ارتباط را مکانیسمی می‌داند که از خلال آن روابط انسان‌ها برقرار می‌شود و بسط می‌یابد. تمامی نمادهای ذهن، به همراه وسایل انتقال آنان در فضا و حراست از آنان در زمان در محدوده ارتباط جای می‌گیرند. پس ارتباط انتقال پیام به دیگری و اساس شکل‌گیری جامعه است. بنا به تعبیر دکارت به هنگام کاربرد شک دستوری که بر اساس آن همه چیز را به تردید می‌نهد تا بنایی محکم از اندیشه‌های متقن فراهم آورد و با این جمله آغاز می‌کند که: «من فکر می‌کنم پس هستم.» می‌توان گفت نگارش همین سطور نیز در فرایند ارتباط جای می‌گیرد. شرام در بسط همین پدیده می‌نویسد: «عمل من در حال حاضر(نوشتن مطالب کتاب) برقراری ارتباط است.» سلام تاکید می‌کند که می‌خواهد این عقیده را به شما بقبولاند که ایجاد ارتباط تنها بر اثر وحدت فکر و اندیشه بین فرستنده و گیرنده پیام صورت می‌گیرد. فرض کنید در همین لحظه شخصی که منزلش آتش گرفته است به اداره آتش نشانی تلفن می‌کند و کمک می‌خواهد. فرد دیگری در حین راز و نیاز می‌خواهد به نامزدش بفهماند که دوستش دارد و سرانجام نویسنده روزنامه می‌خواهد نظر خوانندگان خود را نسبت به فرد یا دسته معینی عوض کند. کار تمامی این افراد برقراری ارتباط است. به طور کلی در این ارتباط، فرستنده و گیرنده پیام خود در یک مورد و مساله معینی، اشتراک فکر و هماهنگی عقیده پیدا می‌کنند. دنیای امروز و نسل جدید هم می‌خواهند مانند پیشینیان با ابزارهای ارتباطی جدید با یکدیگر ارتباط برقرار کنند باید به آن‌ها میدان داد و نترسید همان‌طور که تلفن اکنون جای خود را به ابزارهای ارتباطی جدید داده است و انسان‌ها در کنار تلفن از شبکه‌های اجتماعی رایج استفاده می‌کنند و با یکدیگر ارتباط برقرار می‌سازند. پس همان‌طور که مسئولان حکومتی در گذشته از ابزارهای ارتباطی به مانند تلفن نگران بودند و این وسیله ارتباطی را در جهت منافع ملی کنترل می‌کردند و یا ویدئو و ماهواره در ابتدای امر با مخالفت برخی مسئولان مواجه بود اما جمع‌آوری و منع شهروندان برای عدم استفاده از این وسایل ارتباطی جواب مثبتی از سوی مردم به مسئولان ارسال نکرد و در عوض لج‌بازی و حساسیت بیشتر مردم را بوجود آورد. اکنون نیز مثل گذشته تلگرام، فیسبوک و دیگر شبکه های اجتماعی و مجازی سرنوشت ماهواره و ویدئو را طی می‌کنند.

شماره 54 دوهفته نامه آیت ماندگار