معجزه دیپلماسی

آیت ماندگار- جهانگیر مصلی: برجام بیش از مزیت‌های اقتصادی به اعتبار سیاسی اتحادیه اروپا گره خورده و پراکنده گویی برخی مقامات بروکسل در ارتباط با اجرای توافق هسته‌ای نه تنها در راستای منافع اتحادیه قابل ارزیابی نیست که بازی در زمین ایالات متحده قلمداد می‌شود.

پس از گذشت سه سال از عمر برجام و چند ماه از برجام گریزی آشکار آمریکا، وزیر امور خارجه فرانسه با اظهارات خود مقامات کشورمان را به واکنش واداشت؛ اظهاراتی که خاطرات مذاکرات هسته‌ای و نقش غیرسازنده پاریس را در رسیدن به توافق ژنو زنده کرد. 

اتحادیه اروپا برای حفظ برجام با موافقت آلمان، فرانسه و انگلیس قرار است یک شرکت مالی با اهداف ویژه را تأسیس نماید تا با دور زدن تحریم‌های آمریکا و چرخه‌های مالی بین المللی متداول، تجارت با ایران و فروش نفت تهران را تضمین کند.

پشت کردن «دونالد ترامپ» به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ گروه ۱+5 با ایران چالش بزرگی برای اتحادیه اروپا بوده است. علت این چالش آن است که برجام مهم‌ترین دستاورد در حوزه سیاست خارجی بود که کشورهای عضو اتحادیه توانستند در یک کار جمعی و در کنار قدرت‌های بزرگ عضو شورای امنیت به آن دست پیدا کنند. در واقع سه عضو اروپایی برجام (آلمان، فرانسه و انگلستان) از حدود ۱۰ سال پیش از آن برای حل موضوع فعالیت‌های هسته‌ای ایران دست به کار شده بودند.

البته کارشکنی‌های واشنگتن در چند مرحله باعث عقیم ماندن تلاش‌ها شد تا اینکه در سال ۲۰۱۵ و با مشارکت مستقیم کاخ سفید و پس از حدود ۲ سال ماراتن دیپلماتیک توافقی به امضا رسید که همه طرف‌ها از آن رضایت نسبی داشتند.

اکنون که با خروج آمریکا از توافق، بازگشت گام به گام تحریم‌ها علیه ایران در دستور کار واشنگتن قرار گرفته است اروپا خود را بی اعتبار احساس می‌کند. روش‌های خارج از عرف و غیردیپلماتیک دونالد ترامپ موجب شده است وی محبوبیتی را در عرصه بین المللی نداشته باشد و همین امر فضا را برای اقدام مثبت اروپا و جلب نظر جامعه بین المللی آماده کرده است. 

اتحادیه اروپا تاکنون حداقل در ظاهر اعلام کرده است به رغم خروج آمریکا برای حفظ برجام و تضمین منافع تهران تلاش می‌کند. از این رو بروکسل مجموعه اقداماتی را برای مقابله با تحریم‌های کاخ سفید علیه ایران تدارک دیده است. 

یکی از نخستین و شناخته شده ترین اقداماتی که اتحادیه اروپا وعده اجرای آن را داده اجرای دوباره قوانین مسدودساز در برابر مجازات‌های و تحریم‌های ثانویه واشنگتن است. همچنین ایجاد فرایندی بر حفظ کانال مالی مؤثر با ایران و ادامه فروش نفت و گاز ایران نیز در دستور کار قرار دارد. 

چندی قبل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای که مورد تأیید سه کشور امضاکننده برجام واقع شد اعلام کرد فرایندهای اجرایی قانون مسدودساز در حال آماده شدن است. بر این اساس شورای اروپایی خسارت شرکت‌های اروپایی را که از آثار فراسرزمینی تحریم‌های واشنگتن خسارت دیده‌اند با احکام دادگاه‌های اروپایی از منابع ایالات متحده در قاره سبز جبران می‌کند. 

همچنین مقام‌های اتحادیه تلاش دارند بخشی از امور مالی، بانکی و اعتباری خود در تعامل با ایران را به بانک سرمایه گذاری اروپایی محول کنند. 

همچنین حدود یک ماه قبل مشاور «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به شرکت‌های اروپایی که تجارت با ایران را به دلیل تحریم‌های آمریکا متوقف می‌کنند هشدار داد که ممکن است با مجازات‌هایی از سوی این اتحادیه روبرو شوند. «ناتالی توچی» این اقدام را نشانه‌ای برای تهران تفسیر کرد تا ایران بداند اروپا برای نجات برجام جدی است و هر کاری را که ضروری بداند انجام می‌دهد. 

به اعتقاد تحلیلگران گرچه دامنه عمل اروپا در برابر تحریم‌های ترامپ علیه ایران محدود است اما بروکسل تصمیم دارد به کاخ سفید نشان دهد در برابر سیاست‌های یکجانبه ایالات متحده عقب نشینی نمی‌کند. 

نشریه «پلتیکو» در گزارشی با بیان این موضوع که اروپا به دنبال خنثی کردن تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران است آورد: قدرت‌های اقتصادی بزرگ اروپا تصمیم دارند با ایجاد این شرکت مالی با اهداف ویژه به ایران برای ادامه فروش نفت به اتحادیه اروپا کمک کنند. 

به نوشته این گزارش این اقدام اتحادیه اروپا موجب خشم ترامپ می‌شود. وی چند ماه قبل به صورت یکجانبه از توافق خارج شد اما دیگر امضاکنندگان توافق به حمایت خود از اجرای برجام ادامه داده‌اند.

سخنگوی وزارت دارایی آلمان در زمینه چگونگی این چرخه مالی عنوان داشت آلمان در همکاری با کمیسیون اروپایی و دیگر بخش‌ها و کشورها، کانالی را ایجاد می‌کند تا بتواند تبادلات مالی با ایران را ادامه دهند. مقام‌های فرانسوی هم تاکید دارند اتحادیه اروپایی به یک مدل مستقل مالی برای زنده نگاه داشتن تعامل با ایران نیاز دارد. 

رسانه‌های اروپایی اعلام کردند کشورهای اروپایی قصد دارند با ایجاد یک چرخه مبادلاتی جایگزین، با تحریم‌های آمریکا علیه ایران مقابله کنند. در این چارچوب ایران قادر خواهد بود به فروش نفت خود حتی پس از اعمال تحریم‌های نقتی آمریکا (در ۴ نوامبر- ۱۳ آبان) ادامه دهد.

به نوشته «فرانس ۲۴» این چرخه تجاری مستقل مورد نظر کشورهای اروپایی به ایران اجازه می‌دهد در فضایی خارج از روندهای معمول به تجارت خود با اروپا ادامه دهد و ایالات متحده نیز قادر به شناسایی و مقابله با آن نباشد. در این چرخه پول نفت فروخته شده ایران به یک کشور اروپایی به دیگر شرکت‌های اروپایی که به ایران خدماتی را ارائه می‌کند در یک چارچوب کاملاً اروپایی و بدون دخالت بانک‌های بین المللی پرداخت می‌شود.

مقام‌های اروپایی از قابلیت بالای این چرخه مطمئن هستند به گونه‌ای که حتی می‌تواند کشورهای دیگر همچون هند و چین را در تعامل با ایران جذب کند. 

خبرگزاری «فرانس پرس» ساختار جدید مورد نظر سه کشور را Special Purpose Vehicle SPV نامید که همچون یک شرکت برای تسویه مالی تجارت با ایران به دور از حلقه‌های مالی متداول عمل می‌کند. 

به عنوان نمونه در این ساختار ایران می‌تواند به اسپانیا نفت بفروشد و اعتبار مالی لازم برای پرداخت به یک شرکت آلمانی را که به ایران کالا یا خدمات داده است تأمین کند و پول از طریق خاک اروپا بین دو شرکت مبادله شود.

تهدیدهای ترامپ تاکنون موجب شده است برخی از شرکت‌های مهم غربی تعامل با ایران را متوقف کنند. با این حال آژانس بین المللی انرژی اتمی بارها پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را تأیید کرده است و همه دیگر کشورهای عضو گروه ۱+5 هم با خط مشی‌های ترامپ علیه ایران مخالفت کرده‌اند و به همین دلیل تلاش می‌کنند تا توافق را در هر صورتی حفظ نمایند. 

تارنمای نشریه «نیوزویک» نیز در گزارشی با اعلام تصمیم اخیر مقام‌های سه کشور اروپایی برای مقابله با تحریم‌های کاخ سفید عنوان داشت این موسسه خاص با هدف دور زدن کانال‌های مالی بین المللی معمول با همکاری آلمان، فرانسه و انگلیس طراحی شده است. به همین دلیل مذاکرات برای به سرانجام رساندن آن حساس بود و هنوز هم ادامه دارد.

به اعتقاد تحلیلگران این فرایند سخت است و به کندی پیش می‌رود. ایران نیز تاکید دارد باید سرعت آن افزایش یابد. پلتیکو آورده است تهران به اروپایی‌ها هشدار داد اگر می‌خواهند توافق هسته‌ای را حفظ کنند باید روش‌های نوینی را برای تجارت با ایران ایجاد کنند. 

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هم با اشاره به اهمیت نقش اروپا پس از خروج آمریکا از برجام تاکید کرده است علاوه بر تعهد سیاسی اروپا به توافق هسته‌ای باید اقدامات عملی نیز در مورد آن انجام شود. 

وزیر امور خارجه ایران بیان داشته است: اروپا نباید فقط بیانیه صادر کند بلکه باید در زمینه مراودات بانکی، سرمایه گذاری، انرژی، حمل و نقل و... راهکار عملی را در پیش بگیرد.