آشنایی با مکان‌های دیدنی سبزوار

آیت ماندگار - هدی کاشانیان: سبزوار، یکی از شهر‌های تاریخی و فرهنگی ایران، دارای مکان‌های دیدنی متعددی است که تاریخ و فرهنگ غنی این منطقه را به نمایش می‌گذارد. این شهر یکی از شهر‌های مهم استان خراسان رضوی است که در بخش مرکزی قرار دارد که بعد از حمله مغول به سلطنت خوارزم‌شاه، حکومت سربداران ایجاد شد، آن‌ها مدتی بر قسمت‌هایی از ایران حکومت می‌کردند. مرکز حکومت سربداران، سبزوار بود و به همین دلیل این شهر اهمیت ویژه‌ای داشت. سبزوار یکی از جا‌های دیدنی خراسان رضوی است که از نظر تجاری هم بین شهر‌های این استان اهمیت دارد. برخی از مهم‌ترین جاذبه‌های دیدنی سبزوار عبارتند از:

آرامگاه حاج ملاهادی سبزواری

این آرامگاه متعلق به یکی از بزرگ‌ترین فیلسوفان و عرفای ایرانی است که در دوره قاجار می‌زیست. حاج ملاهادی سبزواری نقش مهمی در توسعه فلسفه اسلامی داشته است. او در سال ۱۲۱۲ قمری در سبزوار به دنیا آمد و از همان اوایل به فراگیری علوم دینی پرداخت. پس از عزیمت به شهر‌های مشهد و اصفهان به مشهد بازگشت و به تدریس حکمت، فقه و تفسیر مشغول شد. مدتی در کرمان متوطن شد و سپس به زادگاه خود بازگشت و در مدرسه فصیحیه تدریس را آغاز کرد.

حاج ملا هادی سبزواری متخلص به (اسرار) در سال ۱۲۸۹ قمری در سن ۷۷ سالگی دار فانی را وداع گفت. از وی آثار ارزشمندی نظیر منظومه فلسفه، شرح منظومه در منطق، شرح لیالی، حاشیه بر تجرید و… بر جای مانده است. بنای آرامگاه این فیلسوف بزرگ در شهر سبزوار واقع است. فضای داخلی آرامگاه شامل طرحی چلیپایی شکل بوده که در آن حجره‌ها و اتاق‌هایی تعبیه شده است. تزیینات، ترمیم و استحکام بخشی آرامگاه در اوایل سال ۱۳۴۰ توسط انجمن آثار ملی انجام شده است. کاشی‌کاری‌های رنگارنگ بر زمینه لاجوردی و گنبد فیروزه‌ای‌رنگ به بنا جلوه و شکوه خاصی بخشیده است. بنای اولیه آرامگاه کمی پس از وفات حاج ملا هادی سبزواری توسط (میرزا یوسف مستوفی المالک) ساخته شد.

مسجد جامع سبزوار

این مسجد، معماری منحصر به فرد و تزئینات کاشی‌کاری آن از ویژگی‌های برجسته این مسجد است. این مسجد جامع از جا‌های دیدنی سبزوار در دوره سربداران ساخته شده و مساحتی حدود ۴ هزار مترمربع دارد. ایوان، قبله، شبستان، رواق و صحن از مهم‌ترین بخش‌های مسجد هستند. در دالان قسمت شرقی ایوان شمالی مسجد می‌توان کتیبه‌هایی از دوره صفویه دید که روی آن دستوری از شاه طهماسب صفوی و مراعات اهالی سبزوار ثبت شده است. کاشی ۷ رنگ و کاشی‌کاری خشتی، معماری سده هشتم هجری و سردر از مهم‌ترین تزئینات و زیبایی‌های مسجد هستند. مسجد یک سری امکانات اولیه دارد که برای چند ساعت گشت‌وگذار کافی است.

منار خسروگرد

این مناره تاریخی یا میل خسروگرد، در ۱۰ کیلومتری غرب سبزوار قرار دارد و در سال ۵۰۵ هجری قمری به دستور «تاج الدوله ابوالقاسم بن سعید» همدوره با حکومت سلجوقیان ساخته شده است. این منار یکی از نمونه‌های برجسته معماری اسلامی در ایران محسوب می‌شود که در حاشیۀ بزرگراه سبزوار - شاهرود و در جنوب روستای خسروگرد، قرار گرفته است. این بنا در گذشته، راهنمایی برای مسافران و کاروانیانی که در دل کویر، در جادۀ ابریشم حرکت می‌کردند، مسیر را به اشتباه نروند. این بنای تاریخی اکنون به عنوان یکی از دیدنی‌های سبزوار، شاهد حضور گردشگران است.

بازار تاریخی سبزوار

بازار سنتی و تاریخی سبزوار یکی از مکان‌هایی است که بازدید از آن به شناخت بیشتر فرهنگ محلی و تجربه زندگی روزمره مردم کمک می‌کند.. این بازار که در قلب سبزوار واقع شده، از دوران کهن تاکنون به عنوان یکی از مراکز تجاری و اجتماعی اصلی شهر عمل کرده است که محصولات محلی و صنایع دستی در آن عرضه می‌شوند. بازار سبزوار از دوران صفویان تاکنون مورد استفاده بوده است. این بازار در طی دوره‌های مختلف تاریخی، دچار تغییرات و بازسازی‌های متعدد شده است. بازار سبزوار دارای معماری سنتی ایرانی را در دل خود دارد و در ساخت و طراحی این بازار از اصول معماری اسلامی بهره گرفته شده است که شامل قوس‌ها، طاق‌ها، و ورودی‌های بزرگ است. 

این بازار شامل چندین بخش مختلف است که هر یک به فروش کالای خاصی اختصاص دارد. از جمله این بخش‌ها می‌توان به بازار فرش، بازار طلا، بازار پارچه و بازار مواد غذایی اشاره کرد. بازار سبزوار همچنان یکی از مراکز مهم تجاری شهر است. کسب‌وکار‌های محلی و سنتی همچنان در این بازار فعال هستند و محصولات متنوعی را به مشتریان عرضه می‌کنند. بازار سبزوار نه تنها یک مکان تجاری، بلکه یک مرکز فرهنگی و اجتماعی نیز هست. این بازار محل تجمع مردم برای خرید، گفتگو و تبادل اخبار محلی است. بازدید از بازار تاریخی سبزوار به گردشگران این امکان را می‌دهد تا با تاریخ، فرهنگ و زندگی روزمره مردم سبزوار آشنا شوند و از زیبایی‌های معماری سنتی ایرانی لذت ببرند.

حمام قلی

این حمام قدیمی یکی از آثار تاریخی سبزوار است که به دوره صفویان برمی‌گردد و به عنوان یکی از نمونه‌های معماری حمام‌های ایرانی شناخته می‌شود. حمام قلی در دوران صفویان ساخته شده و در طول دوره‌های مختلف تاریخی مورد استفاده قرار گرفته است. این حمام در گذشته به عنوان یک مکان عمومی برای استحمام و ملاقات‌های اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. برای حفظ و نگهداری این اثر تاریخی، پروژه‌های مرمت و بازسازی متعددی در حمام قلی انجام شده است. این اقدامات به منظور بازگرداندن اصالت تاریخی و حفظ زیبایی‌های معماری آن صورت گرفته است. حمام قلی به عنوان یک اثر تاریخی و فرهنگی مهم در سبزوار شناخته می‌شود. این حمام نه تنها به عنوان یک نمونه از معماری سنتی ایرانی بلکه به عنوان یک مرکز اجتماعی در گذشته نیز اهمیت داشته است. بازدید از حمام قلی به گردشگران این امکان را می‌دهد تا با تاریخ و فرهنگ این منطقه بیشتر آشنا شوند و از زیبایی‌های معماری سنتی ایرانی لذت ببرند. دیوار‌ها و سقف‌های حمام قلی با کاشی‌کاری‌ها و نقش و نگار‌های زیبا تزئین شده‌اند. این تزئینات هنری از ویژگی‌های برجسته این حمام محسوب می‌شوند.

قلعه کافر قلعه

یکی از قلعه‌های تاریخی و دفاعی در منطقه سبزوار که در گذشته به عنوان محلی برای محافظت از منطقه استفاده می‌شده است. قلعه کافر قلعه در نزدیکی سبزوار، بر روی تپه‌ای بلند قرار گرفته و از آن به عنوان یک مکان دفاعی استفاده می‌شد. معماری قلعه کافر قلعه شامل دیوار‌های بلند و محکم، برج‌های دیده‌بانی و ورودی‌های مستحکم است. این ویژگی‌ها نشان‌دهنده استفاده نظامی و دفاعی از قلعه در دوران گذشته است. تاریخ دقیق ساخت قلعه کافر قلعه مشخص نیست، اما بر اساس شواهد موجود، این قلعه در دوره‌های مختلف تاریخی مورد استفاده قرار گرفته است.

برخی منابع تاریخی به حضور این قلعه در دوره‌های پیش از اسلام نیز اشاره دارند. موقعیت قلعه بر روی تپه‌ای بلند، امکان دیده‌بانی وسیع و کنترل منطقه را فراهم می‌کرده است. این ویژگی باعث شده تا قلعه کافر قلعه در طول تاریخ به عنوان یکی از مکان‌های مهم دفاعی مورد استفاده قرار گیرد. قلعه کافر قلعه در طول سال‌های گذشته تحت پروژه‌های مرمتی و حفاظتی قرار گرفته است تا از تخریب و فرسایش آن جلوگیری شود. این اقدامات به حفظ و نگهداری این اثر باستانی کمک کرده‌اند. قلعه کافر قلعه به عنوان یکی از آثار باستانی مهم سبزوار، نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ این منطقه دارد.

آرامگاه بقراط

آرامگاه بقراط از جا‌های دیدنی سبزوار محل دفن یکی از پزشکان بزرگ شهر سبزوار به‌اسم «حاج محمدحسین بن‌محمدتقی سبزواری» ملقب به «بقراط التولیه» است که در دوره قاجار زندگی می‌کرد. این پزشک بزرگ در سال ۱۲۴۰ در شهر سبزوار به‌دنیا آمد و در سال ۱۳۲۳ هم درگذشت. او در طول عمر خود به‌عنوان پزشک کتاب‌های زیادی تالیف کرده و جان مردم بسیاری را نجات داده است.

از مهم‌ترین ویژگی‌های این آرامگاه می‌توانم به شکل ۸ ضلعی و گنبد آجری آن اشاره کنم. تزئینات آجری که در بالای نقاره‌های اطراف ساختمان اجرا شده، فوق‌العاده‌اند. این تزئینات را می‌توان جزو نشانه‌هایی از نفوذ معماری غربی در دوره قاجار دانست.

آتشکده خانه دیو

یکی از جاذبه‌های دیدنی و تاریخی شهر سبزوار، آتشکده آذر برزین مهر یا همان خانه دیو است. این آتشکده که بازمانده از دوران ساسانیان است تا دوره سلجوقی از آن استفاده می‌شده است. معماری این آتشکده بسیار منحصر به فرد است و پلان آن را می‌توان با پلان آتشکده تخت سلیمان مقایسه کرد. آتشکده آذر برزین مهر از بنا‌های جالب در روستا فشتنق است و چهارطاقی آن یکی از چارطاقی‌های منفرد ایران است که در یکی از صعب العبورترین مناطق کوهستانی شمال غربی سبزوار و بر فراز قله صخره‌ای و سخت واقع شده است؛ همچنین مانند دیگر چارطاقی‌های منفرد ایران، این بنا چشم اندازی باز و وسیع دارد. به مرور زمان بخش‌های زیادی از گنبد، پایه‌ها و طاق‌های آن تخریب شده اند و با توجه به ویژگی‌های معماری خانه دیو، قدمت آن را ۲۰۰۰ سال تخمین زده‌اند.

خانه باغ اسکویی سبزوار

این خانه باغ در غرب سبزوار و در فاصله چهار کیلومتری از روستای ابارش قرار دارد. مساحت آن ۱۰ هکتار است و عمارت اصلی دقیقاً در وسط باغ است. این عمارت از قسمت‌هایی مانند حوضخانه، مطبخ، آب انبار، هشتی و بادگیرخانه تشکیل شده و در اصل دو طبقه دارد. همچنین طبقه اول شامل تالار ستون دار شمالی، تالار ستون دار شرقی، حجره‌های نشیمن، تالار پذیرایی و… است. لازم به ذکر است که تزیینات آن شامل آجرکاری بنا در نما، سرستون‌های گچ‌بری و نقاشی شده، حوضخانه و تزیینات حوضخانه است.

آتشکده میر مظفر

این آتشکده در روستای بابا لنگر سبزوار واقع شده است و با توجه به شواهد معماری متعلق به دوران پیش از اسلام است. آتشکده میر مظفر بر بالای کوهی مرتفع و مشرف به منطقه احداث شده است. این بنا به شکل یک چارطاقی بر روی تپه سنگی به ارتفاع ۲۰۰ متر قرار گرفته است. مصالح به کار رفته در بنای نام برده شده، سنگ و ساروج است و در دیواره‌های آن فسیل‌هایی با قدمت ۱۰۰ میلیون سال دیده شده است.