شبکه‌های اجتماعی برای نوجوانان چه تهدیداتی دارد؟

آیت ماندگار- هدی کاشانیان: استفاده از شبکه‌های اجتماعی در میان نوجوانان به شکل چشمگیری رایج شده، اما با وجود مزایایی مانند ارتباط‌گیری، یادگیری و سرگرمی، این فضا‌ها تهدیداتی هم دارند که باید جدی گرفته شوند. در دنیای دیجیتال امروزی، شبکه‌های اجتماعی به ابزار پرکاربرد ارتباطی و اشتراک‌گذاری محتوایی تبدیل شده‌اند. در حقیقت تاثیر این دنیای مجازی غیرقابل انکار است و والدین باید بتوانند با کنترل مناسب بر استفاده از این شبکه‌ها توسط نوجوانان، تمرکز آن‌ها بر جوانب مثبت‌شان را افزایش دهند.

تاثیرات مخرب شبکه‌های اجتماعی بر نوجوانان

تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر نوجوانان و افراد در سن بلوغ، موسوم به نسل زِد (Generation Z) به‌دلیل اینکه از یک طرف، گروهی آسیب‌پذیرند و از طرف دیگر جزو پرتعدادترین کاربران شبکه‌های اجتماعی هستند، اهمیت ویژه‌ای دارد. براساس پژوهش‌های انجام شده، ۷۵ درصد نوجوانان در آمریکا در شبکه‌های اجتماعی حساب کاربری دارند که از این تعداد ۶۸ درصدشان از فیسبوک به‌عنوان شبکه اجتماعی اصلی استفاده می‌کنند. اگرچه بی‌شک استفاده از شبکه‌های اجتماعی نقشی اساسی در گسترش ارتباطات اجتماعی و آموختن مهارت‌های ارتباطی دارد، اما از خطراتش هم نمی‌توان چشم پوشی کرد.

نبودن خودقانون‌مداری و مستعدبودن در برابر فشار‌های روانی، نوجوانان در سن بلوغ را در برابر مشکلاتی از جمله افسردگی فیسبوکی، هرزه‌نگاری و زورگویی مجازی آسیب‌پذیر می‌کند. این مشکلات تهدید‌هایی واقعی هستند. در مورد مشکلات دیگری مانند چاق شدن ناشی از شبکه‌های مجازی، اعتیاد به اینترنت و کمبود خواب نیز بررسی‌های موشکافانه و دقیقی در حال انجام است.

تهدیدات شبکه‌های اجتماعی

شبکه‌های اجتماعی در کنار مزایایی که دارند، ممکن است خطراتی نیز برای نوجوانان به همراه داشته باشند. نوجوانان اگر بدون نظارت والدین خود در فضای وب فعالیت کنند، ممکن است در معرض آسیب باشند. کمترین سن برای دسترسی به اینترنت سیزده سال است. کودکان کمتر از این سن ممکن است بدون رضایت والدین خود اطلاعات شخصی را در برخی سایت‌ها افشا کنند.

به گزارش اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۴ حدود نیمی از نوجوانان ۱۱ تا ۱۶ سال در معرض چندین نوع تهدید مختلف در فضای مجازی قرار دارند. در برخی کشور‌ها مانند دانمارک، ایتالیا و رومانی این خطرات بیشتر است و دلیل آن افزایش تعداد نوجوان در این بازه سنی است. اما طبق این گزارش، در انگلستان، بلژیک و پرتقال افزایش امکان فعالیت‌های آنلاین به‌طور همزمان باعث افزایش خطرات برای نوجوانان نشده است.

• افسردگی شبکه‌های اجتماعی

این نوع افسردگی زمانی اتفاق می‌افتد که نوجوانان یا کودکان زمان زیادی را در وب‌سایت‌های شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند و کم‌کم علائم استاندارد افسردگی در آن‌ها پیدا می‌شود. این افسردگی فرد را در معرض انزوای اجتماعی و گاه روی آوردن به وب‌سایت‌های پرخطر می‌کند که به بهانه کمک کردن، او را در معرض سو استفاده، رفتار‌های خشونت‌آمیز و خودتخریبی قرار می‌دهد.

از سوی دیگر نوجوانانی که وقت زیادی را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذارند، بیشتر به خودشیفتگی گرایش دارند و اختلالات روانی از جمله جامعه‌گریزی و خشونت در آن‌ها بیشتر دیده می‌شود. استفاده روزانه از شبکه‌ها و فناوری تأثیری منفی بر سلامت همه کودکان دارد و آن‌ها را در برابر اضطراب، افسردگی و سایر اختلالات روانی آسیب‌پذیر می‌کند. آن‌ها همچنین کمتر از سایرین احساس رضایت می‌کند و اغلب مواقع ناراحت یا ناراضی هستند و به‌سرعت بی‌حوصله می‌شوند.

• خشونت سایبری و آزار آنلاین

خشونت سایبری به این معناست که افراد یا گروه‌هایی آگاهانه از اطلاعات و روابط در بستر فناوری‌های جدید الکترونیکی برای آزار و تهدید تعمدی و تکرارشونده نسبت به فرد یا گروه دیگر استفاده کنند و برای آن‌ها متن‌ها یا تصاویر خشونت‌آمیز بفرستند.

خشونت سایبری شامل هر رفتاری می‌شود که از طریق رسانه‌های دیجیتال و الکترونیکی انجام شود و در آن افراد یا گروه‌هایی پیام‌های خشونت‌بار و متخاصم را به طور مکرر برای افراد یا گروه‌های دیگر ارسال کنند و آن‌ها را تهدید کرده و باعث تشویش و آزار آن‌ها شوند یا براساس اطلاعاتی که در فضای مجازی به دست می‌آورند در دنیای واقعی برای فرد مشکلاتی ایجاد کنند. استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند باعث شود فرد در معرض این پیام‌های خشن، تهدیدآمیز یا ناخوشایند از سوی سایر نوجوانان قرار بگیرد که باعث اضطراب و تشویش خاطر وی می‌شوند. این تهدیدی شایع برای کودکان و نوجوانان در فضای مجازی است.

خشونت سایبری مشابه خشونت فیزیکی است و داده‌های موجود نشان می‌دهند خشونت آنلاین به اندازه خشونت فیزیکی شایع نیست، اما این نوع خشونت ممکن است برای هر کسی در فضای آنلاین اتفاق بیفتد و مخصوص گروه‌های خاصی نیست. همچنین احتمال دارد پیامد‌های روانی عمیقی مانند افسردگی، اضطراب، منزوی شدن و حتی خودکشی در پی داشته باشد. در پژوهشی مربوط به سال ۲۰۱۱ از دانش‌آموزان دبیرستانی نوبت نخست مشخص شد که ۷۲ درصد آن‌ها محتوا‌های ناخوشایند و ناخواسته را در پروفایل شبکه‌های اجتماعی خود دریافت کرده‌اند.

خشونت سایبری بر اساس پژوهش‌ها موجب افسردگی بیشتری از خشونت فیزیکی می‌شود و موارد متعدد خودکشی نوجوانان گزارش شده است که در آن‌ها، فرد چند روز پیش از خودکشی پیام‌های ناخوشایند دریافت کرده است. آن نوجوانانی بیشتر در خطر خشونت سایبری هستند که خشونت جسمی یا جنسی را نیز تجربه کرده‌اند و در محیط‌های فقیرنشین زندگی می‌کنند.

• هرزه‌نگاری

آزار جنسی مجموعه وسیعی از رفتار‌ها را در بر دارد و از تقاضا‌های بی‌شرمانه تا رفتار‌های ناخوشایند و تعرض جنسی را شامل می‌شود. هرزه‌نگاری آنلاین به معنای رفتاری است که در آن فرد حرف یا عمل جنسی را پیش می‌کشد یا اطلاعات جنسی را به اشتراک می‌گذارد که مخاطب نمی‌خواهد آن‌ها را بداند. همچنین آزار جنسی در فضای آنلاین به معنای دریافت کردن و فرستادن پیام‌ها، عکس‌ها یا تصاویری جنسی از طریق ابزار‌ها و رسانه‌های الکترونیکی و دیجیتال است.

پژوهش‌هایی که در کشور‌های مختلف انجام شده‌اند نشان می‌دهند که این پدیده در میان نوجوانان وجود دارد و بسیاری از آن‌ها به محتوا‌های هرزه‌نگاری دسترسی دارند و حتی برخی از والدین از این دسترسی فرزندان خود مطلع هستند. فرزندان بیشتر از والدین در خانه تنها می‌مانند و بدون اینکه والدین آن‌ها باخبر شوند، ممکن است در معرض محتوا‌های هرزه‌نگاری قرار بگیرند. آن‌ها بیشتر احتمال دارد از سوی همسالان خود در معرض این محتوا‌ها یا آزار‌ها قرار بگیرند و اغلب همکلاسی‌ها این محتوا‌ها را به اشتراک می‌گذارند.

• حریم ایمنی

در حال حاضر خطر اصلی برای کودکان و نوجوانان در فضای آنلاین، شامل خطری است که آن‌ها برای هم ایجاد می‌کنند و همچنین خطرات مربوط به فناوری مانند نقض حریم خصوصی، اطلاعات بیش از حد مجاز و انتشار اطلاعات شخصی. این رفتار‌ها باعث می‌شوند امنیت خصوصی کودکان و نوجوانان به خطر بیفتد. وقتی کاربران اینترنت به وب‌سایت‌های مختلف سر می‌زنند، می‌توان ردگیری کرد که به چه وب‌سایت‌هایی سر زده‌اند. به این سند فعالیت‌های شخص در فضای اینترنت، ردپای دیجیتالی فرد می‌گوند. یکی از بزرگ‌ترین خطرات برای نوجوانان مسائل مربوط به ردپای دیجیتال آن‌ها هستند.

متصدیان آموزش نیز باید نحوه استفاده صحیح از شبکه‌های اجتماعی را به دانش‌آموزان آموزش دهند تا آن‌ها اطلاعات کافی داشته باشند و بتوانند خودشان از آثار منفی این شبکه‌ها پیشگیری کنند. دولت‌ها نیز باید بر تولید و انتشار محتوا‌های نامناسب در شبکه‌های اجتماعی نظارت کنند و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت باید طبق مقررات تصویب‌شده در این حوزه، دسترسی به محتوا‌های نامناسب را برای کودکان و نوجوانان محدود کنند. نوجوانانی که از مسائل مربوط به حریم خصوصی آگاهی کافی ندارند، پیام‌ها، عکس‌ها و ویدیو‌های نامناسب ارسال می‌کنند بدون اینکه بدانند در فضای اینترنت انتشار چه چیزی مجاز است. در نتیجه ممکن است در آینده به دلیل انتشار محتوا‌های نامناسب در محل تحصیل یا محل کار دچار مشکل شوند.